Ο δρόμος για την Άμφισσα περνούσε μέσα από τον Ομφαλό της γης, που φέρνει πάντα στη σκέψη αναρωτήσεις κρίσιμες για το θαύμα της ύπαρξης και το νόημα της ζωής. Κι αν για το πρώτο μπορείς να κάνεις μόνο υποθέσεις, για το νόημα ξέρεις, εδώ που έφτασες, ότι η ρευστή κι ασύλληπτη στην έκτασή της σύστασή του έχει στον πυρήνα της αναμφίβολα τη γνώση. Άρα ήμασταν στον σωστό δρόμο την Τρίτη 9 του Απρίλη.
Φτάνοντας στο εμβληματικό καφενείο της πλατείας αμέσως ο αέρας άλλαξε. Χτισμένο το 1929, το Μεγάλο Καφενείο μας υπέβαλε σε μια ατμόσφαιρα νοσταλγική και ζεστή σαν την υπέροχη σοκολάτα που απολαύσαμε. Όλα λοιπόν ήταν έτοιμα για να ξεκινήσει η αναζήτηση της γνώσης σε ένα δυσερμήνευτο πεδίο της, που είχε να κάνει με τα τοπωνύμια και τα επώνυμα της περιοχής και την προέλευσή τους.
Ο χώρος όλος μια κινηματογραφική σκηνή, γεμάτη από κόσμο, που δεν περιορίστηκαν σε ρόλο κομπάρσου, αλλά αναδείχτηκαν σε πρωταγωνιστές με το έκδηλο ενδιαφέρον τους για το θέμα, τις σκέψεις που μοιράστηκαν με το πάνελ των ομιλητών, την περιεκτική συζήτηση που άνοιξε μετά τις εισηγήσεις.
Πρώτος ομιλητής ο Ευάγγελος Παλούκης, νομικός, επ’ αφορμή της επετείου που η πόλη τιμά αναφέρθηκε συνοπτικά στο χρονικό της απελευθέρωσης του κάστρου των Σαλώνων. Μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στην κομβική σημασία της Άμφισσας για την εδραίωση της εθνεγερσίας στην ανατολική Στερεά: «Αρκεί κανείς να δει πόσες και πόσες μάχες έγιναν στα ιερά χώματα της Φωκίδας αλλά και λίγο πιο πέρα, για να καταλάβει το σημαντικό του τόπου. Αρκεί κανείς να μετρήσει πόσες φορές η Άμφισσα από τα χέρια των Ελλήνων πέρασε ξανά στα χέρια των οθωμανών και τ΄ ανάπαλιν και θα καταλάβει. Η Άμφισσα, όχι μόνο ήταν πρώτη σε πληροφόρηση και ετοιμότητα για την ημέρα της κήρυξης της επανάστασης, αλλά και από χρόνου μακρού, υπό την ηγεσία των καπεταναίων της, είχε εξοπλιστεί άρτια σε οπλισμό και πολεμοφόδια».
Στη συνέχεια η Ιωάννα Καλλία, φιλόλογος και ψυχολόγος, παρουσίασε την προσωπικότητα και τη δράση του Νικολάου Γιαγτζή. Μέλος της Φιλικής εταιρείας, ο Νικόλαος Γιαγτζής ήταν από τη δρακογενιά των ηρώων του πολέμου της ανεξαρτησίας, που έπαιξαν, έχασαν και ίσως κέρδισαν πολλά στον οκταετή άνισο αγώνα. Εκείνο που σίγουρα κέρδισε ο Γιαγτζής είναι η υστεροφημία, αφήνοντας ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πιο σημαντική επένδυση που μπορεί να κάνει κανείς για τη γενέθλια πόλη του: «Έτσι λοιπόν αφήνει με διαθήκη του, το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για να ιδρυθεί το Γιάγτζειον Γυμνάσιον στην Άμφισσα. Το Σχολείο χτίστηκε στην Άμφισσα και λειτούργησε ως πρότυπο και ονομαστό για μισό αιώνα, μετατρέποντας εκείνη την εποχή την Άμφισσα σε εκπαιδευτικό κέντρο πανεπιστημιακού επιπέδου που προσήλκυε μαθητές από όλη την Ελλάδα αλλά και μετατρέποντας πολλά τέκνα της σε μορφωμένους και αργότερα επιστήμονες».
Κεντρικός ομιλητής ο Δημήτρης Λάμπρου τοποθετήθηκε συνολικά για τα γεγονότα της εξέγερσης και τη θέση της νίκης στα Σάλωνα στη μεγάλη εικόνα του 1821 αποκαλύπτοντας και μια μεγάλη προσφορά της Φωκίδας άγνωστη στο ευρύ κοινό: ότι η πρώτη χειρόγραφη εφημερίδα του 1821 εκδόθηκε στο Γαλαξίδι και μάλιστα τόνισε ότι, όπως οι σημερινές εφημερίδες, η πλειονότητα της ύλης της αποτελούνταν από ψέματα που εξυπηρετούσαν τότε την επαναστατική σκοπιμότητα (Χρήστος Λάμπρου: https://viotiaplus.gr/2022/03/25/%ce%bf-%cf%84%cf%8d%cf%80%ce%bf%cf%82-%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%bd-%cf%80%cf%8c%ce%bb%ce%b5%ce%bc%ce%bf-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b5%ce%bb%ce%bb%ce%b7%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ae%cf%82-%ce%b1%ce%bd%ce%b5%ce%be/49262/).
Στο κύριο θέμα της συζήτησης μίλησε για τις βασικές κατηγορίες των επωνύμων και για τις επιρροές που έχουν δεχτεί από τις περιβάλλουσες γλώσσες, με την επισήμανση ότι τα ανθρωπωνύμια δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση απόδειξη καταγωγής. Η ετυμολόγηση παλαιών φωκικών ονομάτων ήταν η γέφυρα από τη θεωρία στην πράξη και όταν λύθηκαν αρκετές απορίες και εγέρθηκαν νέες κυρίως τοπωνυμικές, ο λόγος δόθηκε στο κοινό. Η συζήτηση που ακολούθησε ήταν απολαυστική, καθώς -και σωστά για την ετυμολογία- καθένας νιώθει ικανός να εκφράσει την άποψή του και να επιχειρηματολογήσει για την αρχή των λέξεων. Η καλλιέργεια των παρευρισκομένων και οι εύστοχες ερωτήσεις τους διατήρησαν το επίπεδο της συζήτησης σε υψηλά πρότυπα και το ενδιαφέρον όσων δεν ήταν εξοικειωμένοι με την ονοματολογία αδιάπτωτο.
Η εκδήλωση έληξε καθώς η νύχτα είχε σκεπάσει τα γραφικά πλακόστρωτα σοκάκια στα Σάλωνα. Η ανοιξιάτικη δροσιά έμπαινε από τις μεγάλες ανοιχτές πόρτες και τα χαμόγελα περίσσευαν από ανθρώπους δημιουργικούς και φιλομαθείς. Τα φώτα έδιναν μια άλλη βαθύτερη διάσταση στο Μεγάλο Καφενείο τόσο οικεία, τόσο καλλιτεχνική, τόσο ανθρώπινη.
