του Δημήτρη Λάμπρου*
Στην καρδιά κάθε σύγκρουσης πίσω από τα στρατηγικά σχέδια και τις γεωπολιτικές επιδιώξεις, βρίσκονται οι ζωές των ανθρώπων. Στη Γάζα ο άμαχος πληθυσμός δεν είναι απλώς παράπλευρη απώλεια αλλά ο κεντρικός αποδέκτης της βίας, της αποστέρησης και της συστηματικής εξαθλίωσης. Η καθημερινότητα στη Λωρίδα της Γάζας χαρακτηρίζεται από την απουσία βασικών αγαθών, την κατάρρευση των υποδομών και τον απόλυτο εγκλωβισμό ενός πληθυσμού που μετατρέπεται από συλλογικό υποκείμενο σε εργαλείο πίεσης και διαπραγμάτευσης.
Η παρούσα ανάλυση υιοθετεί μια ψυχρή διεθνολογική προσέγγιση στο ζήτημα της Γάζας, εστιάζοντας στις γεωπολιτικές διαστάσεις της σύγκρουσης. Και επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει τις βαθύτερες δυναμικές που διαμορφώνουν τη σημερινή κατάσταση, πέρα από “ηθικολογικές αφηγήσεις”.
Η Γάζα δεν αποτελεί απλώς ένα κατεστραμμένο παλαιστινιακό έδαφος, αλλά το επίκεντρο πολύπλοκων γεωπολιτικών συσχετισμών όπου διασταυρώνονται συμφέροντα και στρατηγικές πολλαπλών δρώντων. Σε αυτό το πεδίο συγκρούσεων οι εξοικειωμένοι με την πολιτική της Μέσης Ανατολής αναγνωρίζουν μοτίβα που συχνά διαφεύγουν της δυτικής ανάλυσης.
Η στρατηγική του Ισραήλ δεν είναι απλώς στρατιωτική είναι βαθιά γεωχωρική. Η τρέχουσα επιχείρηση με την ονομασία «Άρματα του Γεδεών» φανερώνει μια μεθοδική προσπάθεια εθνογεωγραφικής αποσυμπίεσης: η βόρεια Γάζα μετατρέπεται σε περιοχή “αρνητικής κυριαρχίας” όπου η κρατική λειτουργία έχει εκλείψει και η ισχύς επιβάλλεται χωρίς θεσμικό περιτύλιγμα. Αυτό παραπέμπει στον όρο “αποκεντρωμένα δίκτυα ισχύος” δηλα΄δη μη-θεσμικές αλλά αποτελεσματικές μορφές ελέγχου. Η καταστροφή βασικών υποδομών -κυρίως υγειονομικών και εκπαιδευτικών- δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για βιοπολιτική μέθοδο αποεδαφοποίησης, μια στρατηγική που δεν εξοντώνει άμεσα τον πληθυσμό, αλλά εξωθεί στην αναγκαστική έξοδο χωρίς επίσημο εκτοπισμό. Το έδαφος παύει να είναι κατοικήσιμο άρα και διαχειρίσιμο από οργανώσεις όπως η Χαμάς.
Το Ιράν διατηρεί την αντιισραηλινή του ρητορική, ωστόσο η πρακτική του στρατηγική φανερώνει μια μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τη Χαμάς προς ένα ευρύτερο δίκτυο συμμαχικών δυνάμεων. Οι στροφή του σε περιοχές όπως η Υεμένη, ο Λίβανος και η Συρία υποδηλώνουν ότι η Γάζα αποτελεί πλέον περισσότερο ένα διαπραγματευτικό χαρτί για το πυρηνικό του πρόγραμμα παρά κεντρική προτεραιότητα.
Οι παρεμβάσεις του Ιράν στην περιοχή κατά το πρώτο τρίμηνο του 2025 έχουν συχνά συμβολικό χαρακτήρα, αποσκοπώντας περισσότερο στην ενίσχυση της περιφερειακής του θέσης παρά στην ουσιαστική ανατροπή των συσχετισμών στη Γάζα.
Η Τουρκία του Ερντογάν λειτουργεί ως ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ Δύσης και Ισλαμικού κόσμου. Η έλλειψη συνεκτικής στρατηγικής στη Γάζα είναι εσκεμμένη και αντανακλά τον πραγματισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Στόχος της είναι η ενίσχυση της επιρροής της σε ποικίλες ισλαμικές δομές εξουσίας.
Οι διπλωματικές κινήσεις της Τουρκίας τους πρώτους μήνες του 2025 επιβεβαιώνουν την τακτική προσέγγιση έναντι της στρατηγικής δέσμευσης. Η ρητορική καταδίκη συνυπάρχει με πραγματιστικές οικονομικές και διπλωματικές επιλογές που εξυπηρετούν τα συμφέροντά της στην ευρύτερη περιοχή.
Η αιγυπτιακή στάση απέναντι στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες δεν οφείλεται μόνο σε ζητήματα ασφάλειας με τη στενή έννοια. Η κυβέρνηση Αλ-Σίσι ανησυχεί κυρίως για την πιθανή εξάπλωση ισλαμιστικής ριζοσπαστικοποίησης στη χερσόνησο του Σινά, μια περιοχή που αντιμετωπίζει ήδη προβλήματα με εξτρεμιστικές ομάδες.
Τα σύνορα στη Ράφα λειτουργούν ως ζώνη γεωπολιτικής ασφάλειας, όπου η ανθρωπιστική διάσταση της κρίσης αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα της εθνικής ασφάλειας. Οι σχετικές διπλωματικές συνομιλίες του πρώτου τριμήνου του 2025 αποκαλύπτουν τη συνεχιζόμενη αδιαλλαξία της Αιγύπτου σε αυτό το ζήτημα.
Η Χαμάς, λειτουργώντας τόσο ως κυβέρνηση όσο και ως ένοπλη οργάνωση, αξιοποιεί την παρουσία του άμαχου πληθυσμού ως βασικό διαπραγματευτικό εργαλείο. Η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα αποτελεί μοχλό πίεσης στις διεθνείς διαπραγματεύσεις.
Η διαχείριση της κρίσης από τη Χαμάς το 2025 έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις για την προστασία των αμάχων. Ωστόσο, η ίδια η οργάνωση είναι παγιδευμένη μεταξύ της ανάγκης για πολιτική επιβίωση και της υποχρέωσης προστασίας του πληθυσμού που εκπροσωπεί, σε ένα περιβάλλον όπου η εξωτερική πίεση καθιστά και τους δύο στόχους σχεδόν ανέφικτους.
Σε διεθνές επίπεδο, η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπογραμμίζει την επιλεκτική εφαρμογή των αρχών του διεθνούς δικαίου. Οι ΗΠΑ παραμένουν αμετακίνητα προσανατολισμένες προς την ενίσχυση του Ισραήλ ενώ η ΕΕ αδυνατεί να συγκροτήσει μια κοινή εξωτερική πολιτική, περιοριζόμενη σε διπλωματικές εκκλήσεις χωρίς πρακτικό αντίκρισμα. Η Γάζα έχει καταστεί εργαλείο πολιτικής αντιπαράθεσης στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών, αντικείμενο συμβολικής κατανάλωσης που αποσυνδέεται από την πραγματικότητα επί του πεδίου. Η αφήγηση περί “θυμάτων” και “θυτών” χρησιμοποιείται από αντιμαχόμενες ιδεολογικές ομάδες για την ενίσχυση των πολιτικών τους θέσεων. Οι πρόσφατες αναλύσεις του 2025 καταδεικνύουν πώς η Γάζα λειτουργεί ως ηθικό τοτέμ στον εσωτερικό διάλογο του δυτικού κόσμου -ένα προπαγανδιστικό εργαλείο στον ιδεολογικό πόλεμο μεταξύ “φιλελεύθερων ανθρωπιστών” και “νεορεαλιστών κρατιστών”.
Η Γάζα λειτουργεί όχι μόνο ως σημείο σύγκρουσης αλλά και ως γεωπολιτικός καταλύτης που αναδεικνύει τους μετασχηματισμούς του διεθνούς συστήματος. Ο τρόπος με τον οποίο διαφορετικοί δρώντες διαχειρίζονται την κρίση φανερώνει την απομάκρυνση από την παραδοσιακή λογική των διεθνών συνθηκών και την προσέγγιση νέων μορφών άσκησης εξουσίας.
Για τους κατοίκους της Γάζας η πραγματικότητα παραμένει τραγική: εγκλωβισμένοι σε μια ανθρωπιστική κρίση όπου η καθημερινή επιβίωση είναι το πρωταρχικό μέλημα βιώνουν τις συνέπειες πολύπλοκων γεωπολιτικών συσχετισμών που ξεπερνούν κατά πολύ τον έλεγχό τους.
Η Μέση Ανατολή παραμένει ένα πεδίο όπου η γεωπολιτική θεωρία συναντά τη σκληρή πραγματικότητα του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατικής κληρονομιάς. Η κατανόηση των δυναμικών της απαιτεί την αποδοχή των συστημικών ανισοτήτων που διαμορφώνουν τις διεθνείς σχέσεις και την αναγνώριση του βαθιά ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.
*Η ανάλυση υπογραμμίζει μια σκληρή πραγματικότητα: η Γάζα έχει γίνει το επίκεντρο μιας παγκόσμιας ηθικής κρίσης όπου οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν για να προστατεύουν τους αδύναμους έχουν καταρρεύσει. Η λύση δεν αφορά μόνο την κατάπαυση του πυρός αλλά μια ριζική αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει τις συγκρούσεις του 21ου αιώνα κάτι που φαίνεται δυστοπικά μακρινό σήμερα αλλά που -όπως δείχνουν οι μεταναστευτικές κρίσεις, οι τρομοκρατικές επιθέσεις, ή ακόμα και οι κλιματικοί πόλεμοι- δεν θα αργήσει να χτυπήσει την πόρτα μας αύριο
