Ιατρική στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνος-Ο γιατρός Γιάννης Γαλανάκης στο Κυριάκι και στο Ζερίκι

Του Νέαρχου Γαλανάκη

ιατρού

Είχα υποσχεθεί σε φίλους στο Facebook ότι κάποτε θα ασχοληθώ με την Ιατρική Δράση του πατέρα μου γιατρού Γιάννη Γαλανάκη.

Και να που ήρθε ο χρόνος να εκπληρώσω την υπόσχεση μου. Κύρια στο σημείωμα αυτό θα ασχοληθώ με την “κοντότα” τον τρόπο με τον οποίο παρείχε τις υπηρεσίες του.

Το λεξικό Μπαμπινιώτη στο αντίστοιχο λήμμα ορίζει ως κοντότα το συμβόλαιο με το οποίο οι κοντοτιέροι έθεταν τον εαυτό τους στην υπηρεσία μιας πόλης ή ενός χωροδεσπότη. Και στο διπλανό λήμα κοντοτιέρος μας λέει ότι ήταν μισθοφόροι πολεμιστές που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους με συμβόλαιο, και ότι η λέξη χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα στους πολέμους μεταξύ των ιταλικών πόλεων-κρατών τον 14ο με 16ο αιώνα. Η λέξη ετυμολογείται από το ιταλικό condotta (μίσθωση), αλλά ο ορισμός του Μπαμπινιώτη λέει τη μισή αλήθεια.

Διότι ο θεσμός της κοντότας, της επί συμβάσει παροχής υπηρεσιών, δεν περιορίστηκε στις ιταλικές πόλεις της Αναγέννησης αλλά είχε μακρά ιστορία και στην Ελλάδα σε πολύ πιο κοντινά μας χρόνια. Και δεν χρησιμοποιείται μόνο για στρατιωτικούς.

Όπως αναφέρει ο Νίκος Σαραντάκος στο blog του κοντότα στα νεότερα χρόνια ήταν η συμφωνία ανάμεσα σε έναν ειδικό επαγγελματία, συνήθως γιατρό, και στους κατοίκους ενός χωριού, κατά την οποία ο επαγγελματίας με εφάπαξ αμοιβή αναλάμβανε να παρέχει υπηρεσίες για ορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως για ένα χρόνο.

Για παράδειγμα, σε έγγραφο των δημογερόντων του Άργους το 1800 διαβάζουμε: “Δια του παρόντος συμφωνητικού γράμματος γίνεται δήλον, ότι οι κάτωθεν γεγραμμένοι ευγενέστατοι άρχοντες της πολιτείας του άργους συνεφώνησαν μετά του εξοχωτάτου σιορ δοτόρου κυρίου χριστοδούλου σεβαστού, δια να έχη την επιστασίαν της πολιτείας ταύτης, και να κουράρη τους τυχόντας ασθενείς, όστις υπεσχέθη να είναι πρόθυμος, και με όλην την σπουδήν να καταγίνεται δια κάθε ασθενή οπού ήθελεν ακολουθήση εις την αυτήν πολιτείαν, να τον βιζιτάρη και να προθυμοποιήται δια την υγείαν του. οι δε ευγενέστατοι άρχοντες υπόσχονται να δίδωσι κοντότα τη αυτού εξοχότητι δια τας βίζιτάς του γρόσια χίλια τον καθέκαστον χρόνον, και εν κονάκι να κάθηται. όσα δε ιατρικά ήθελε δώση εκάστου ασθενούς θέλη πληρώνηται την τιμήν αυτών παρά του ιδίου…”

Λοιπόν, ο γιατρός, Χριστόδουλος Σεβαστός το όνομά του, θα έπαιρνε αμοιβή χίλια γρόσια το χρόνο (ποσό πολύ σημαντικό, σύμφωνα με τη μελετήτρια) και ένα σπίτι για να μένει· και θα κουράριζε δωρεάν τους κατοίκους του Άργους, αλλά τα έξοδα για τα φάρμακα θα βάραιναν τους ασθενείς.

Σε νεότερες εποχές η κοντότα ήταν μια ιδιωτική σύμβαση ενός επαγγελματία συνήθως γιατρού ή κτηνιάτρου για παροχή των υπηρεσιών έναντι ετησίας αμοιβής σε κατοίκους μιας περιοχής συνήθως σε είδος παραγωγής των αγροτών( μπαμπάκι, σταφίδα, στάρι, λάδι κλπ) και σπανιότερα χρήματα. Τέτοιες ιδιωτικές συμβάσεις αναφέρονται στην λογοτεχνία πχ Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη ή στο διήγημα “ ο γάμος της Καρουλιάς” του Κ Μάκιστου.

Στο Διαδίκτυο βρίσκει κανείς ένα βιβλίο για τη Μαρία Μητσιάλη (1895-1981), που υπηρέτησε ως γιατρός στους Παξούς με το σύστημα της κοντότας από το 1924 έως το 1968. Έπαιρνε από κάθε οικογένεια μισή, μία ή δυο ξέστες (δεκαεξάκιλα) λάδι το χρόνο.

Ο πατέρας μετά την αποφοίτηση του από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας παρακολούθησε ως εξωτερικός βοηθός για ένα περίπου χρόνο στην Παθολογική Κλινική του Ερυθρού Σταυρού και ακολούθως το θέρος του 1954 πήγε στο ορεινό χωριό της Βοιωτίας Κυριάκι ως ιατρός απόρων με την υποχρέωση μια φορά την εβδομάδα να παρέχει υπηρεσία και στο κοντινό χωριό Ελικώνα ( Ζειρίκι), στο οποίο πήγαινε με μουλάρι μετά από δίωρη περίπου πορεία. Τα ιατρεία απόρων ήταν η πρώτη δειλή προσπάθεια κατά την γνώμη μου της πολιτείας να δώσει ιατρική περίθαλψη στους χειμαζομένους Έλληνες.

Για να φανταστείτε τις συνθήκες διαβίωσης στο ορεινό εκείνο χωριό πρέπει να σας πω ότι για να φτάσεις εκεί με αυτοκίνητο από Λειβαδειά έκανες 3 με 3 1/2 ώρες , με το μουλάρι 4-5 ώρες, δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, η μόνη επαφή με τον έξω κόσμο ήταν το ραδιόφωνο μπαταρίας. Τα παιδιά είχαν πολύ κακή υγεία, τα περισσότερα ήταν υποσιτισμένα και με αβιταμιώσεις καθώς έλεγε ο μακαρίτης και τα περισσότερα άν όχι όλα είχαν τριχοφάγο(τριχόφυτο) όπως λέγανε οι δικοί τους, παπούτσια δεν υπήρχαν και η υπόδηση ήταν τσαρούχια με πάτο από κομμένο λάστιχο αυτοκινήτου και καλυμμένα από πάνω με ακατέργαστο δέρμα τράγου ή χοίρου. Η ένδυση ήταν μάλλον επαρκής λόγω αφθονίας μαλλιού και οικοτεχνείας. Το χειμώνα για να μη παγώνουν τα πόδια φορούσαν χοντρά πλεχτά μάλλινα τσουράπια και από πάνω τα αυτοσχέδια τσαρούχια. Το μπάνιο λόγω υψομέτρου και ψύχους ήταν μάλλον άγνωστο. Στο Ζειρίκι τα πράγματα κατά την άποψη του πατέρα μάλλον ήταν χειρότερα.

Πάνω από το 65-70 % των κατοίκων ήταν ιατρικά ακάλυπτοι και με αυτούς υπόγραψε ιδιωτικό συμφωνικό για κοντότα. Πρέπει να υπόγραψαν 200-250 αρχηγοί οικογενειών. Δυστυχώς δεν βρήκα κανένα συμφωνικό του ούτε από το Κυριάκι ούτε από τα χωρία του κάμπου που ακολούθησαν Ο Γιατρός είχε την υποχρέωση να περιθάλπει αυτούς και τις οικογένειες τους τόσο στο ιατρείο του όσο και στα σπίτια τους και να κάνει ότι είναι δυνατόν για να τους δώσει την καλύτερη δυνατή περίθαλψη, αυτοί δε στο τέλος της χρονιάς του έδιναν την αμοιβή του σε χρήματα και όχι σε είδος όπως γινόταν σε άλλα μέρη γιατί ως κτηνοτρόφοι οι περισσότεροι προτιμούσαν αυτό τον τρόπο πληρωμής. Δεν ξέρω το ύψος γιατί ως παιδί δεν είχα ιδιαίτερη ενασχόληση με τα οικονομικά. Θέλω να πιστεύω ότι ήταν ικανοποιητική από ότι τον άκουγα να το συζητά με την μητέρα μου

Η ενασχόληση με τους ασθενείς του ήταν καθημερινή και πολύωρη. Πως ήταν δυνατόν άλλωστε να ήταν διαφορετικά όταν έπρεπε να δώσει ιατρική φροντίδα σε περίπου 2500 άτομα και να κάνει τα πάντα, Ιατρική Ενηλίκων, Παιδιατρική, Μαιευτική, Μικρή Χειρουργική, Τραυματιολογία με ελάχιστα ιατρικά εργαλεία και μέσα.

Στην αρχή της επαγγελματικής του δράσης εκτός από τις άλλες δυσκολίες είχε να αντιμετωπίσει και την έλλειψη φαρμακείου σε κοντινή απόσταση, το πλησιέστερο φαρμακείο ήταν στο Δίστομο που για να το επισκεφθεί κανείς έπρεπε να πάει τρεις ώρες με τα πόδια ή το μουλάρι. Το φαρμακείο αυτό από ότι άκουγα υπολειτουργούσε και δύσκολα έβρισκε κανείς φάρμακα που ζητούσε. Οι περισσότεροι ασθενείς έδιναν την συνταγή στο οδηγό του φορτηγού που έκανε το δρομολόγιο Κυριάκι- Λειβαδειάς το βράδυ και περίμεναν την εκτέλεση της την επομένη και η έναρξη της θεραπείας γινόταν στην καλύτερη περίπτωση το απόγευμα της επομένης. Στο χωριό τα μπακάλικα πουλούσαν οινόπνευμα, ασπιρίνη, κινίνο ,νοβαλγίνη και αντιβιοτικά κατά τας ορέξεις του παντοπώλου. Δεν υπήρξε πουθενά επιδεσμικό υλικό και αυτό που ο γιατρός είχε φέρει μαζί του, καθώς και τα φάρμακα πρώτης ανάγκης γρήγορα εξαφανίστηκαν. Γρήγορα έκανε τις απαραίτητες ενέργειες και πήρε την άδεια πωλήσεως φαρμάκων. Θυμάμαι την αγωνία του να έχει φτηνά φάρμακα για να μην ξοδιάζει υπέρμετρα τους αναξιοπαθούντας πελάτες του. Βλέπετε ανήκε στην γενιά που είχε νιώσει την φτώχεια στο πετσί της

Δυσκολίες ακόμη πρέπει να είχε και με την μαιευτική πράξη, το λέω αυτό γιατί κάθε φορά που τον καλούσαν σε επίτοκο ήταν φοβερά αγχωμένος. Θυμάμαι την ανακούφιση με την οποία γυρνούσε στο σπίτι μετά το τοκετό. Από ότι μπορώ να ανακαλέσω στην μνήμη μου δεν είχε κάποια κακή εξέλιξη σε τοκετό ,ούτε για την μητέρα ούτε για το νεογνό. Ίσως η καλή συνεργασία του με τις πρακτικές μαμές του χωριού και η καλή του τύχη τον προφύλαξαν !!! ΔΕΝ ξέρω αν μπόρεσε να ξεριζώσει από τις πρακτικές μαίες προκαταλήψεις αιώνων. Είμαι όμως σίγουρος ξέροντας τον χαρακτήρα του ότι θα το προσπάθησε.

Είχε ακόμη δυσκολίες γλωσσικής επικοινωνίας με τους ασθενείς, ιδιαίτερα με ηλικιωμένες γυναίκες που δεν μιλούσαν καθόλου την Ελληνική. Θυμάμαι γηραιές κυρίες που ερχόταν στο ιατρείο συνοδευόμενες από κόρες ή εγγονές που είχαν ρόλο διερμηνέα. Για την ψυχική επαφή ιατρού-ασθενούς έμαθε κάποιες εκφράσεις στην αρβανίτικη όπως καλημέρα, καλώς τον(την), τι κάνεις, άνοιξε το στόμα σου, κάθισε, ανάπνεε, βήξε., ευχαριστώ , θα σε ξαναδώ κλπ…..

Αρκετά ευτράπελα θυμάμαι από εκείνο τον χρόνο που άσκησε ιατρική στο Κυριάκι κοντά στους αγαθούς ποιμένες. Ελλείψει κτηνιάτρου πολλές φορές αναγκάστηκε να παράσχει ιατρικές υπηρεσίες σε άρρωστα ζώα….. Θεράπευσε μαστίτιδες γαλακτοφόρων….. Διάνοιξε αποστήματα ….. έραψε σκισμένους μαστούς…..κλπ αλλά το πιο αστείο ήταν όταν του έφεραν να ξεγεννήσει μια προβατίνα που είχε δυσκολίες τοκετού. Στην δήλωση του ότι δεν μπορεί να κάμει τίποτε ο αγαθός ποιμήν αντέδρασε “ Μα γιατρέ πως τα καταφέρνεις με τις γυναίκες μας”. Όταν εξήγησε ότι για τις γυναίκες το διδάχτηκε στο Πανεπιστήμιο και ότι άλλο είναι η προβατίνα και άλλο η γυναίκα. Ο βοσκός μάλλον πείστηκε και έφυγε. Είδατε τι αποτέλεσμα είχε η επίκληση του Πανεπιστημίου …..

Προσπάθησε όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες της εποχής και οι δυνάμεις του να κάνει αγωγή υγείας τόσο στα σπίτια που έμπαινε, στο σχολείο,αλλά και στο χώρο που περισσότερο από παντού είναι δυνατή η ανταλλαγή απόψεων και τα αυτιά πιο ανοικτά το καφενείο. Για το καφενείο θα επανέλθω αργότερα

Προσπάθησε σε συνεργασία με το Υγειονομικό Κέντρο να μπολιάσει όλα τα παιδιά για την ευλογιά με επιτυχία. Ευτυχώς δεν υπήρχε τότε κίνημα κατά των εμβολιασμών…… Ακόμη στα πλαίσια του σχολείου και σε συνεργασία με το υγειονομικό κέντρο προσπάθησε να θεραπεύσει τα παιδιά με τριχοφάγο (άχωρα).

Τον θυμάμαι να περνά πολύ συχνά από το σχολείο να αλείφει τις βλάβες στα κεφάλια των μικρών συμμαθητών μου με κάποιο υγρό και να τους δίδει να πάρουν κάτι από το στόμα υγρό ή χάπι δεν θυμάμαι. Εκείνο που θυμάμαι με χαρά είναι ότι εκείνοι που θεραπευόταν γινόταν σύντροφοι στο παιγνίδι, μιας δεν ήταν πια μεταδοτικοί!! Στο τέλος της χρονιάς μπορούσα να παίζω με όλους…..

Αλλά ας επανέλθω στην κοντότα από την οποία ξεκίνησα. Το σύστημα αυτό σήμερα θα το θεωρούσαμε ως μια μορφή ασφάλισης υγείας που για την εποχή εκείνη ήταν πολλαπλά ωφέλιμη τόσο για τους ασθενείς, όσο και τον γιατρό. Το μόνο μειονέκτημα του ήταν ότι στη Βοιωτία που άσκησε ο πατέρας μου δεν υπήρξε πρόνοια για διαφορετικές τιμές ανάλογα με το μέγεθος της οικογενείας ή τον βαθμό της οικογενειακής νοσηρότητας. Αλλά ούτε αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί μεγάλο μειονέκτημα διότι τελικά αν ο αριθμός των εγγεγραμμένων στην κοντότα ήταν μεγάλος αυτόματα επείρχετο εξισορρόπηση.

Τα πλεονεκτήματα για τον γιατρό ήταν το σταθερό ετήσιο εισόδημα, η σταθερή σχέση του με την οικογένεια των ασθενών,η γνώση του γιατρού για όλα τα προβλήματα της οικογένειας,που οδηγούσε σε αυτό που σήμερα λέμε ολιστική ιατρική αντιμετώπιση. Το μόνο μειονέκτημα ήταν ότι μερικές φορές οι συμβεβλημένοι κάνανε αλόγιστη χρήση των υπηρεσιών του γιατρού μιας και η αμοιβή ήταν εφάπαξ, βέβαια αυτό από ότι εγώ θυμάμαι δεν ήταν καθόλου συχνό.

Ο άρρωστος είχε πάντοτε άμεσα διαθέσιμο τον γιατρό του και τις υπηρεσίες του, δηλαδή πρόσβαση στην μοναδική υπηρεσία υγείας και μάλιστα με σχετικά χαμηλό κόστος για το κόστος θα σας δώσω στοιχεία σε άλλη δημοσίευση.

Αυτά προς το παρόν θα επανέλθουμε προσεχώς, άλλωστε κάτι σας χρωστώ για το καφενείο.