*Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη.
Το 1ο μέρος εδώ: https://viotiaplus.gr/2025/06/14/gia-to-manteio-tou-trofoniou1/68133/
του Τάκη Γεράρδη*
2ο μέρος: Ανάβαση και αποκάλυψη – Από τη Γη στη Σελήνη
Τα μαντεία ήταν Ιεροί χώροι, όπου εκεί αποκαλύπτονταν η βούληση και τα σημάδια του Θεού στον οποίον ο χώρος ήταν αφιερωμένος. Με τη μεσολάβηση ιερέων ή ιερειών δινόταν ο χρησμός, η επίσημη δηλαδή πρόρρηση από τον Θεό σχετική με το ζήτημα που ενδιέφερε αυτόν που προσέφευγε εκεί. Για τους Έλληνες που δεν είχαν ποτέ Ιερά βιβλία, η επιβεβαίωση της θέλησης του Θεού, μέσω μαντικών μεθόδων ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Από την ομηρική περίοδο οι αρχαίοι πίστευαν πως η κατ’ εξοχήν μαντική θεότητα ήταν ο Απόλλων. Όμως, στα προομηρικά χρόνια οι μύθοι, οι φιλολογικές μαρτυρίες καθώς κι η αρχαιολογική σκαπάνη φανερώνουν τη θεά Γαία σαν την πρώτη και κυρίαρχη μαντική πηγή. Γι’ αυτό κι ο Αισχύλος στις Ευμενίδες, στον πρόλογο που εκφωνείται από την Πυθία αποκαλύπτει με ευλάβεια:
…Κατά πρώτο σ’ αυτή τη προσευχή τιμώ πριν απ’ όλους τους άλλους θεούς τη Γη, την πρώτη προφήτιδα. Μετά από αυτή τη Θέμιδα, τη δεύτερη που κάθισε εδώ στο μαντείο της μάνας της, κατά πως λέει μια παράδοση. Στην τρίτη θέση, με τη θέληση της Θέμιδας και χωρίς βία από κανέναν, μετά από τούτη κάθισε μια άλλη θυγατέρα της Γης, η Τιτανίδα Φοίβη. Ετούτη το ‘δωσε σαν γενέθλιο δώρο στο Φοίβο που πήρε το όνομά του από αυτήν…
Μέσα λοιπόν στη Γη, όπως πίστευαν οι αρχαίοι, ενοικούσε μαντική, προφητική δύναμη, η οποία εκδηλωνόταν μέσω χθονίων πνευμάτων. Σε πολλά μαντεία οι χρησμοί παρουσιαζόταν με τρόπο όμοιο με την ‘’αποκάλυψη’’ των μυήσεων. Στα αρχαία Μυστήρια οι μυήσεις γίνονταν σε φυσικά σπήλαια, σε κρύπτες ή ανθρώπινα λαξεύματα στους βράχους.
Οι μάντεις θεωρούνταν ιερά πρόσωπα διότι καταλαμβάνονταν από πρόσκαιρη Ιερή Μανία, περιέρχονταν σε έκσταση κι ενθουσιασμό και άκουγαν φωνές ή έβλεπαν οράματα. Η ψυχή του μάντη εξερχόμενη του σώματος, ελευθερώνεται από δεσμά, με μυστηριώδη τρόπο ενώνεται με τη θεότητα και βλέπει ή ακούει με τα πνευματικά μάτια και αυτιά πράγματα που υπάρχουν έξω από το συμβατό χώρο και χρόνο.
Οι φωνές ή τα μαντικά σύμβολα μικρή ομοιότητα έχουν με τις αντίστοιχες φυσικές λειτουργίες των πέντε αισθήσεων κι όπως πιστεύετε, ερεθίζουν και δραστηριοποιούν το ασυνείδητο, διεγείρουν το χάρισμα του οραματισμού, και εξασκούν την ερμηνευτική ικανότητα που σχετίζεται με αυτό το χάρισμα. Η ψυχανάλυση κρίνει σαν ψυχική προβολή κάθε μαντική διαδικασία, αλλά άλλοι σύγχρονοι μελετητές της παραψυχολογίας πιστεύουν σε μορφές ενέργειας ή του πνεύματος οι οποίες ακόμη δεν είναι γνωστές και που θα μπορούσαν να εμφανιστούν και με αυτόν τον τρόπο.
Οι πολλές μαρτυρίες συνηγορούν στο ότι οι μάντεις στα μαντεία του γνωστού Μεσογειακού κόσμου (Δωδώνης, Δελφών, Ολυμπίας, Άμμωνος Διός, Ασκληπιεία, Τροφώνιου κλπ) όσο και αλλού, όπως η Ινδία, μπορούσαν με κατάλληλη καλλιέργεια των ψυχικών τους ικανοτήτων και βυθιζόμενοι σε έκσταση να επιτελούν υπερβατικές πράξεις.
Συνδυαζόμενες φιλολογικές μαρτυρίες αλλά και η αρχαιολογική σκαπάνη, έχουν δείξει πως από τα Νεολιθικά ακόμη χρόνια και σε αδιάσπαστη ενότητα, σε κάποια σπήλαια, άντρα και φυσικά ρήγματα η θεά Γαία καθώς και οι κόρες της Θέμις και Φοίβη λατρευόταν αλλά και έδιναν χρησμούς. Αυτές οι ιδιότητες με την επικράτηση της λατρείας των Ολύμπιων θεοτήτων περνούν στον Απόλλωνα. Τα φίδια στα μαντεία θεωρούνταν ιερά και έχαιραν σεβασμού, αφ’ ενός μεν λόγω του πολυσήμαντου συμβολισμού τους, αφ’ ετέρου δε γιατί σε κάποιες περιπτώσεις θεωρούνταν ενσαρκώσεις της ίδιας θεότητας. Οι χαρακτηριστικές ιδιότητες των φιδιών – απολέπιση, χειμερία νάρκη, αλλά και δηλητήρια με φονικές και θεραπευτικές ιδιότητες – βοηθούσαν στην ταύτισή τους με τις ίδιες τις θεότητες. Ακόμη όλα αυτά παρέπεμπαν στους αντίστοιχους μύθους της Περσεφόνης, της Δήμητρας και του Διόνυσου.
Η διαδικασία στο μαντείο του Τροφώνιου, αυτό που ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος επισκέφτηκαν σαν ικέτες, μοιάζει με την περιγραφή του Ομήρου της καθόδου του Οδυσσέα στον Άδη και της επικοινωνίας του με τον Τειρεσία. Οι μύθοι αυτοί, καθώς και άλλες ιστορικές αναφορές, οδηγούν σε σύνδεσή τους με Μυητικές Εταιρείες που είχαν κοινές τελετές. Εκεί ο μυούμενος ή ο ικέτης βιώνει έναν εικονικό θάνατο, λαμβάνει μυσταγωγικές οδηγίες από ένα Πνεύμα ή Δαίμονα ή Δοκιμαστή, και ύστερα αναγεννιέται σε καινούργια γενεά ή Μυστική Εταιρεία.
Η έβδομη μέρα, η ημέρα της ανάπαυσης ήταν αφιερωμένη στον Κρόνο. Αλλά ανάπαυση σημαίνει και τον θάνατο προς τιμήν των θεών ή αλλιώς την αποθέωση. Ο συμβολικός θάνατος δείχνει μια διαδικασία καθόδου στα βάθη της γης του υλικού και φθαρτού τμήματος του ανθρώπινου όντος. Κάθε θάνατος όμως συνεπάγεται και μια αναγέννηση, κι έτσι το άφθαρτο τμήμα του ανθρώπου, η ψυχή, ακολουθεί αντίθετη διαδρομή, ταξιδεύει στα άστρα. Σε αντίθεση με τον υλικό φορέα, που προερχόμενος από τη γη καταλήγει να ενσωματώνεται από αυτήν, η ψυχή με τη θεία προέλευση ταξιδεύει στα ουράνια, όπου αναζητά και επανευρίσκει τις Θείες Δυνάμεις. Θεάται δε και ζει μαζί τους εικόνες που δεν είναι εύκολο να περιγραφούν, ώσπου να ενσαρκωθεί ξανά ακολουθώντας τους κύκλους της Δημιουργίας.
Η κατάβαση σε άντρο σχετίζεται απόλυτα σχεδόν με την αθανασία της ψυχής και τη θεωρία της μετενσάρκωσης. Σε όλα τα Αρχαία Μυστήρια, αλλά και τις Μυστηριακές θρησκείες, συναντάμε καταβάσεις Θεών ή ανθρώπων στον Άδη, οι οποίοι αφού γίνονται μύστες αποκτούν την εγγύηση και τη βεβαιότητα της ανάστασης, της αιωνιότητας και της ταύτισής τους με το Θείο.
Όλα ανεξαιρέτως τα Αρχαία Μυστήρια (Ελληνικά, Αιγυπτιακά, Περσικά, Φοινικικά) αναπτύσσουν και εξελίσσουν τα διδάγματά τους γύρω από ένα και μοναδικό μοτίβο, το οποίο περιέχει την Απώλεια και την Επανεύρεση. Είτε είναι σκοτάδι και φως, θάνατος και ζωή, Σελήνη και Ήλιος, απαγωγή της Κόρης και επάνοδός της, Κλείδα ή Λέξη που απωλέσθη και ανευρέθει, όλες οι Μυητικές εκδοχές μέχρι και σήμερα περιστρέφονται γύρω από αυτό. Η απώλεια συνεπάγεται θλίψη, θρήνο και απελπισία. Η απελπισία οδηγεί στην αυτογνωσία. Η αυτογνωσία δε προϋποθέτει μία θυσία, έναν εξευμενισμό των τεσσάρων στοιχειακών πνευμάτων για την εξέλιξη, το μη οριστικό του θανάτου ή της απώλειας. Μετά τη Θυσία ακολουθεί η Εξέλιξη, η Ανάσταση, η Αναγέννηση αντιστοίχως του μύστη.
Ας προσπαθήσουμε τώρα κι εμείς με τη βοήθεια του Πλούταρχου να προσεγγίσουμε όσο μπορούμε στα δρώμενα που διαδραματίζονταν στο Άντρο του Τροφώνιου. Με άλλα λόγια στο πρώτο μέρος της εργασίας είχαμε σταθεί μέχρι το χείλος του άντρου του Τροφώνιου με τα πόδια μας μέσα σε αυτό. Τώρα θα κατεβούμε στο Άντρο για να δούμε τι συνέβαινε εκεί.
Ο Τίμαρχος, το πρόσωπο της αφήγησης του Πλούταρχου, είναι ένας νεαρός με ιδιόμορφες και πρόωρες ανησυχίες, και αποτελεί ένα φιλολογικό κατασκεύασμα του συγγραφέα. Από το Πλούταρχος και μείξη του ονόματος με τον Τίμαιο προέκυψε από το σεβαστό φιλόσοφο το Τίμαρχος. Με το όνομα Τίμαρχος, αφ’ ενός μεν δηλώνεται εμμέσως πως οι απόψεις που αναφέρονται είναι προσωπικές και βιωματικές κι ως εκ τούτου δεν αποτελούν θέσφατα, αφ’ ετέρου δε έμμεσα, παραπέμπει στην απώτερη πηγή όλων αυτών των δοξασιών, που είναι ο Τίμαιος του Πλάτωνα.
…Ο Τίμαρχος, λοιπόν, ένας νέος από πλούσια Αθηναϊκή οικογένεια, ήταν φιλομαθής, καλλιεργημένος και με ιδιαίτερες ανησυχίες. Μόλις είχε πάρει μια γεύση από τη φιλοσοφία και θέλησε να διερευνήσει την βαθύτερη φύση των όσων άκουγε σχετικά με το δαιμόνιο του Σωκράτη. Έτσι, μια μέρα, συνοδευόμενος από δύο φίλους του ξεκίνησε να επισκεφτεί το ξακουστό μαντείο του Τροφώνιου στη Λιβαδειά, επιθυμώντας να ζητήσει χρησμούς και απαντήσεις στα ερωτήματά του.
Εκεί, αφού τέλεσε τις καθιερωμένες τελετές προετοιμασίας βρέθηκε μπροστά στο άντρο. Στα χέρια του κρατούσε από μια κριθαρόπιτα ζυμωμένη με μέλι. Καθώς έσπρωχνε τα πόδια του στο χάσμα, προσευχόταν στον Απόλλωνα και στον Τροφώνιο. Ξάφνου ένας υπόκωφος θόρυβος ακούστηκε κι ένοιωσε το κορμί του να ρουφιέται προς τα κάτω, σαν να τον κατάπινε η δίνη ενός υπόγειου ποταμού.
Μια παγερή ανατριχίλα διαπέρασε το κορμί του καθώς τυλίχτηκε από βαθύ σκοτάδι. Συνέχισε να προσεύχεται, μένοντας ξαπλωμένος πολύ ώρα και χωρίς να καταλαβαίνει με απόλυτη ενάργεια αν ήταν σε εγρήγορση ή ονειρευόταν. Ένας κρότος ακούγεται και ξαφνικά νοιώθει ένα χτύπημα στο κεφάλι. Νόμισε πως άνοιξαν οι ραφές του κρανίου του κι άφησαν τη ψυχή του να φύγει. Καθώς η ψυχή του Τίμαρχου αναχωρούσε κι αναμειγνυόταν χαρούμενη με αέρα διαυγή και καθαρό, μοιάζοντας με ιστίο που ξεδιπλώνεται απότομα από το δυνατό άνεμο, αυτός είχε την αίσθηση πως τότε ανέπνεε καθαρά για πρώτη φορά, αφού πριν και για πολύ καιρό η ψυχή του ήταν περιορισμένη.
Σήκωσε το βλέμμα του και δεν είδε πουθενά τη γη, αλλά πολλά άστρα που έμοιαζαν με λαμπερά νησιά, σα να σιγόκαιγε επάνω τους φωτιά κι αντάλλασσαν μεταξύ τους κάθε φορά και άλλο χρώμα, ενώ ταυτόχρονα το φως ποίκιλε ανάλογα με τις μεταβολές τους. Του φαινόταν αναρίθμητα στο πλήθος και υπερφυσικά στο μέγεθος. Πίστεψε μάλιστα, πως εξ’ αιτίας της δικής τους κυκλικής περιφοράς, ο αιθέρας σφύριζε ελαφρά και γλυκά. Γιατί ήταν σύμφωνη με την ομαλότητα της κίνησής τους η γλυκύτητα του ήχου εκείνου ο οποίος προερχόταν από την αρμονική συναρμογή των κινήσεων.
Αυτά έβλεπε ο Τίμαρχος και ευφραινόταν με το θέαμα. Όταν όμως κοίταξε προς τα κάτω, προς τη Γη, αντίκρισε ένα χάσμα μεγάλο και στρογγυλό σαν σφαίρα που κόπηκε στη μέση, τρομερά βαθύ και φοβερό, γεμάτο σκοτάδι που δεν έμενε ήρεμο, αλλά διαταρασσόταν και πολλές φορές φούσκωνε.
Τότε ακούστηκε η φωνή μιας αθέατης Οντότητας, ενός Δαίμονα, μιας από τις ψυχές που αφού ολοκληρώσουν τον κύκλο των γεννήσεών τους, κατοικούν στη Σελήνη και από εκεί φροντίζουν τους ανθρώπους.
‘’Τίμαρχε τι ποθείς να μάθεις;’’
‘’Τα πάντα. Γιατί, τι από όλα αυτά δεν είναι αξιοθαύμαστο;’’ απάντησε με θέρμη ο Τίμαρχος.
‘’Όμως εμείς μικρή σχέση έχουμε με τον κόσμο εκεί πάνω. Γιατί αυτός ανήκει στην δικαιοδοσία των θεών. Την επικράτεια όμως της Περσεφόνης, τη Σελήνη, αν το επιθυμείς είναι δυνατόν να την εξετάσεις. Γιατί το Σύμπαν, όπως ορίζεται από τη Στύγα, αποτελείται από τέσσερα μέρη. Το ένα είναι η περιφέρεια της Ουράνιας σφαίρας, το δεύτερο η περιοχή ανάμεσα στην Ουράνια σφαίρα και την τροχιά του Ήλιου, το τρίτο η περιοχή ανάμεσα στην τροχιά του ήλιου και τροχιά της Σελήνης και το τέταρτο το βασίλειο της Περσεφόνης από την τροχιά της Σελήνης μέχρι τη Γη.
‘’Και τι είναι η Στύγα;’’
‘’Οδός για τον Άδη, τη Γη όπως την ξέρετε εσείς, που περνά από απέναντί σου και με την κορυφή της χωρίζει το φως από το σκοτάδι. Όπως βλέπεις ανεβαίνει από κάτω από τη Γη προς τα επάνω και στα σημεία που στριφογυρνώντας ακουμπά το φως, ορίζει την έσχατη περιοχή του Σύμπαντος’’.
Και η φωνή συνέχισε:
‘’Τέσσερις είναι οι αρχές των πάντων: η πρώτη της ζωής, η δεύτερη της κίνησης, η τρίτη της γέννησης κι η τέταρτη της φθοράς. Την πρώτη με τη δεύτερη αρχή τις συνδέει η Μονάδα στο Αόρατο. Τη δεύτερη με την Τρίτη ο Νους στον Ήλιο. Την Τρίτη με την τέταρτη η Φύση στη Σελήνη. Η Γη παρέχει στον άνθρωπο το σώμα του, η Σελήνη τη ψυχή του κι ο ήλιος το νου του. Σε κάθε μια από τις συνδέσεις κλειδούχος είναι μια Μοίρα, θυγατέρα της Ανάγκης. Η Άτροπος κάθεται στην πρώτη σύνδεση, η Κλωθώ στη δεύτερη κι η Λάχεσις στην τρίτη, την περιοχή της Σελήνης όπου βρίσκεται η καμπή της γέννησης. Γιατί τα άλλα νησιά έχουν θεούς. Η Σελήνη όμως είναι το βασίλειο των Δαιμόνων και ξεφεύγει από τη Στύγα γιατί περνά λίγο ψηλά.
Ο Τίμαρχος, όταν έπαψε η φωνή, θέλησε να στρίψει για να δει ποιος ήταν αυτός που του μιλούσε. Ένοιωσε, όμως, και πάλι ένα σφοδρό χτύπημα στο κεφάλι του, σα να συμπιεζόταν βίαια και δεν είχε πια αντίληψη ούτε και αίσθηση για το τι συνέβαινε. Όταν συνήλθε είδε τον εαυτό του να κείτεται στο Μαντείο του Τροφώνιου, πλάι στην είσοδο. Οι ιερείς τον μετέφεραν στο Θρόνο της Μνημοσύνης, όπου και τους περιέγραψε τις εντυπώσεις του. Του είπαν πως όλοι ανησύχησαν γιατί παρέμεινε στο άντρο δυόμισι ολόκληρες ημέρες. Κατόπιν τον οδήγησαν στο οίκημα του Αγαθού Δαίμονα, όπου τον περίμεναν οι φίλοι του. Την άλλη μέρα επέστρεψε με τους συνοδούς του στην Αθήνα κι ύστερα από τρεις μήνες πέθανε. Γιατί όσους αγαπούν οι Θεοί τους παίρνουν κοντά τους και τους αποθεώνουν…
Οι Τροφωνιάδες, οι μυσταγωγοί στον πυθμένα του μαντείου, θεωρούνταν Αγαθοί Δαίμονες, που ανήκαν στη χρυσή Κρόνια περίοδο και που είχαν κατέβει από τη Σελήνη στη Γη για να αναλάβουν το Μαντείο και τις Μυητικές τελετές. Σε ατομικό επίπεδο, ενεργούσαν σαν τιμωροί, φύλακες και σωτήρες. Οι Δαίμονες του μαντείου, όπως μας λένε οι μαρτυρίες, συμβουλευόταν το πνεύμα του Τροφώνιου που είχε τη μορφή φιδιού και έδινε το χρησμό και τις άλλες μυητικές πληροφορίες και σαν αντάλλαγμα κρατούσε τις προσφορές από κριθάρι και μέλι.
Άλλωστε, γνωρίζουμε πως οι αλήθειες της Δημιουργίας αν και σκοτεινές και απρόσιτες, εν τούτοις είναι τυπωμένες μέσα στον κάθε άνθρωπο. Όμως, από αυτές τις αλήθειες, ελάχιστοι είχαν το προνόμιο να βιώσουν κάποια τμήματα. Και, πότε ηθελημένα, πότε ακούσια, κάποια ψίχουλα της Θείας Τροφής πέφτουν από το τραπέζι που οι αληθινοί σοφοί και μύστες γευματίζουν. Κι εμείς, σαν τα μικρά και άχαρα σπουργίτια, αναζητάμε στο χιόνι και στο χώμα τη δική μας τροφή.
*Ο Τάκης Γεράρδης γεννήθηκε στο Αγρίνιο. Σπούδασε οικονομικά στη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά και δημοσιογραφία στο Frei Universitat Berlin. Από το 1991 μέχρι το 1997 εξέδιδε το μηνιαίο περιοδικό ”Ο καφές”. Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Στίχοι του έχουν μελοποιηθεί. Ζει στην Αθήνα. Εχει πλούσια συγγραφική δραστηριότητα: Ηφαιστιογενή πετρώματα, Αθήνα 1988, ποιήματα. Καφές ένα αραβικό παραμύθι, 1999, Τροχαλία, δοκίμιο. Άλογα και φίλιπποι εν δράσει, 2000, Alta grafico, δοκίμιο. Το αλφαβητάρι του καφέ, 2001, Alta grafico, δοκίμιο. Τα κομπολόγια, 2015, Κέδρος, μυθιστόρημα. Το καμίνι, 2016. Κέδρος, μυθιστόρημα. Η Κουρελού, 2021, Φιλιππότης, διηγήματα Ο Οιδίποδας στην Τήνο, 2022, Φιλιππότης, αστ. μυθιστόρημα Ο Τυπογράφος, 2022, Γραφή, μυθιστόρημα.
