Του Δημήτρη Λάμπρου
Η σύγχρονη διεθνής πολιτική σκηνή χαρακτηρίζεται από μια πολυεπίπεδη και πολυπαραγοντική συστημική αστάθεια η οποία αντανακλά τη μετάβαση από την ηγεμονική μονοπολικότητα της μεταψυχροπολεμικής περιόδου σε μια νέα πολυπολική πραγματικότητα. Η συγκυρία αυτή, που σηματοδοτείται από την παράλληλη ύπαρξη πολλαπλών εστιών έντασης και πολεμικών συρράξεων, συνιστά όχι απλώς μια σειρά μεμονωμένων κρίσεων αλλά μια συστημική μεταλλαγή του διεθνούς συστήματος με χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στη θεωρητική προσέγγιση της δομικής αστάθειας και της αναδιάταξης των συσχετισμών ισχύος.
Η γεωγραφική διασπορά των εστιών έντασης αποτελεί αντανάκλαση της αναδυόμενης πολυπολικής διεθνούς τάξης. Στη Μέση Ανατολή και την ευρύτερη περιοχή, οι συγκρούσεις σε Συρία, Ισραήλ-Παλαιστίνη, Υεμένη και η αυξανόμενη ένταση με το Ιράν αποτελούν πεδία αντιπαράθεσης περιφερειακών δυνάμεων και διεθνών δρώντων με διαφορετικές στρατηγικές επιδιώξεις και συμφέροντα. Οι σχέσεις μεταξύ των δρώντων χαρακτηρίζονται από πολυεπίπεδες συμμαχίες και ανταγωνισμούς που διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα αλληλεπιδράσεων.
Στον ευρωπαϊκό χώρο, η συνεχιζόμενη σύρραξη στην Ουκρανία αποτελεί το επίκεντρο μιας ευρύτερης γεωπολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και θεσμικής Ε.Ε. επανανοηματοδοτώντας τις σχέσεις ασφάλειας και τους συσχετισμούς ισχύος στον ευρωασιατικό χώρο. Η σύγκρουση αυτή έχει επιφέρει σημαντικές μεταβολές στην αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης με την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας του ΝΑΤΟ και την επανεξέταση των στρατηγικών προσανατολισμών πολλών ευρωπαϊκών κρατών.
Η πρόσφατη κλιμάκωση στο Κασμίρ μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν -δύο περιφερειακών πυρηνικών δυνάμεων- προστίθεται στο παζλ της παγκόσμιας αστάθειας μεταφέροντας την ένταση σε μια περιοχή καίριας γεωστρατηγικής σημασίας για την ισορροπία δυνάμεων στην Ασία. Η συγκυρία αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί συμπτωματική αλλά εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της αναδιάταξης των περιφερειακών συμμαχιών και των σφαιρών επιρροής στο διεθνές σύστημα.
Σε αυτό το σύνθετο γεωπολιτικό περιβάλλον η στρατιωτική παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας με την παρουσία αγημάτων όχι μόνο από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, αλλά και από ισχυρά κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας, την Αίγυπτο και το -σημαντικότερο- τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας συνιστά μια συμβολική και ουσιαστική διακήρυξη διαμόρφωσης ενός εναλλακτικού πόλου ισχύος. Η επιδεικτική προσέγγιση μεταξύ των ηγετών Σι Τζινπίνγκ και Βλαντιμίρ Πούτιν αντανακλά τη διαμόρφωση μιας στρατηγικής συμμαχίας που αμφισβητεί ευθέως την ηγεμονική θέση των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα.
Υπό το πρίσμα της θεωρίας διεθνών σχέσεων διαπιστώνουμε μια μετάβαση από το μονοπολικό σύστημα της μεταψυχροπολεμικής περιόδου σε μια πολυκεντρική διάρθρωση ισχύος. Η οικονομική και στρατηγική ανάδυση της Κίνας, η επανατοποθέτηση της Ρωσίας ως στρατιωτικής υπερδύναμης, η αυξανόμενη αυτονόμηση περιφερειακών δυνάμεων και η αναζήτηση νέων στρατηγικών προσανατολισμών από παραδοσιακούς συμμάχους των ΗΠΑ συνθέτουν ένα δυναμικό και μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.
Ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας που εκδηλώνεται με εμπορικούς πολέμους και τεχνολογικό ανταγωνισμό αποτελεί την οικονομική διάσταση αυτής της συστημικής αναδιάρθρωσης. Η εμβάθυνση της συνεργασίας Ρωσίας-Κίνας, που εκτείνεται από τον ενεργειακό τομέα έως τις αμυντικές συμφωνίες διαμορφώνει έναν αντίπαλο άξονα στην παραδοσιακή δυτική συμμαχία.
Η συγκυρία αυτή εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους για τη διεθνή σταθερότητα και ασφάλεια. Η παράλληλη ύπαρξη πολλαπλών πυρηνικών δυνάμεων σε καταστάσεις άμεσης αντιπαράθεσης -από την Ουκρανία έως το Κασμίρ- αυξάνει την πιθανότητα κλιμάκωσης με απρόβλεπτες συνέπειες για το διεθνές σύστημα. Η διαμόρφωση του νέου διεθνούς συστήματος συντελείται μέσα από μια διαδικασία αυξανόμενης πόλωσης και ανταγωνισμού που θυμίζει, αν και με διαφορετικούς όρους, τις δυναμικές του Ψυχρού Πολέμου.
Συμπερασματικά η τρέχουσα γεωπολιτική συγκυρία αντανακλά την επώδυνη μετάβαση σε μια νέα διεθνή τάξη η οποία χαρακτηρίζεται από την αμφισβήτηση των μεταψυχροπολεμικών δομών ισχύος και την αναζήτηση νέων ισορροπιών. Οι πολλαπλές εστίες έντασης και συγκρούσεων συνιστούν τους κραδασμούς αυτής της συστημικής μεταβολής η διαχείριση της οποίας απαιτεί νέα θεσμικά πλαίσια και μηχανισμούς διεθνούς συνεννόησης. Ο κίνδυνος χρήσης πυρηνικών όπλων υπογραμμίζει απλςω αλλά καθοριστικά την κρισιμότητα της παρούσας συγκυρίας για το μέλλον του διεθνούς συστήματος και της ανθρωπότητας συνολικά.
