Ο Οσιος Σεραφείμ της Δομβούς και το άβατο για τις γυναίκες

Του Δημήτρη Λάμπρου

Πανηγυρίζει σήμερα ο Οσιος Σεραφείμ της Δομβούς και είναι ευκαιρία να θυμηθούμε ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα περιστατικά του ταξιδιού των πρώτων βασιλέων της Ελλάδας το 1845 στη Βοιωτία με την άφιξη του Οθωνα και της Αμαλίας στο μοναχικό μοναστήρι. Οι σχεδόν μυθικές αφηγήσεις για τα μοναστήρια του Αγίου Όρους, στα οποία λεγόταν   ότι δεν έχει πατήσει  κανένα θηλυκό πλάσμα οποιουδήποτε είδους, ήταν ασφαλώς γνωστές στον καθένα και στη βασιλική ακολουθία· ότι όμως και σε μια ξεχασμένη εκείνη τη μακρινή εποχή γωνιά  της Ελλάδας θα υπήρχε ένα μοναστήρι με τόσο αυστηρό άβατο, αυτό δεν το υποψιαζόταν κανένας. Ο Λούντβιχ Ρος, συνοδός των βασιλέων,  δεν υπήρξε αυτόπτης μάρτυς των γεγονότων καθώς είχε τραυματιστεί, αλλά βεβαιώνει ότι η διήγησή του προέρχεται από τις μαρτυρίες των ίδιων των βασιλέων αυτοπροσώπως και μάλιστα την επόμενη ημέρα. Η προφορική παράδοση που γνωρίζουν οι μοναχοί στο όμορφο μοναστήρι του Ελικώνα δίνει διαφορετική εκδοχή, ενώ ο Τάκης Λάππας που έχει επίσης ασχοληθεί έχει δική του αφήγηση που αντλεί μαρτυρίες του καιρού του. Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά. Σύμφωνα με τον Λούντβιχ Ρος τα πράγματα εξελίχθηκαν ως εξής:

«Το ταξίδι του βασιλιά και της βασίλισσας συνεχίστηκε στις 12 Ιουνίου 1845 μέσω της Μονής του Οσίου Λουκά στη Στείριδα ενός από τα αρχαιότερα και ομορφότερα στην Ελλάδα, για ένα άλλο μοναστήρι, αυτό του Οσίου Σεραφείμ, το αποκαλούμενο και Δομβούς, σε ένα φαράγγι στη νότια πλευρά του Ελικώνα. Αυτός ο δρόμος επιλέχτηκε με βάση το χάρτη για να αποφύγουν την πεδιάδα της Βοιωτίας. Οι οροσειρές που ξεκινούν από δω και καταλήγουν στη θάλασσα είναι τόσο κακοτράχαλες, ώστε ο Επαμεινώνδας, πριν από τη μάχη στα Λεύκτρα, δεν περίμενε καθόλου ότι οι Λακεδαιμόνιοι που στάθμευαν στη Φωκίδα θα έπαιρναν αυτόν το δρόμο, παρά μόνο τους απέκλεισε τις διόδους κοντά στη λίμνη της Κωπαΐδας. Εκτός αυτού η περιοχή βρίσκεται τόσο μακριά από τους συνήθεις άξονες κυκλοφορίας που ακόμη και σήμερα τους κάτοικους των γύρω περιοχών δεν τους βγάζει ποτέ ο δρόμος προς τα κει, αν δεν έχουν κάποιον ιδιαίτερο λόγο. Γι’ αυτό συνέβη και κανείς από το περιβάλλον του βασιλιά δεν γνώριζε ότι στη Μονή του Οσίου Σεραφείμ (όχι του εξ ουρανών αγγέλου, αλλά ενός μάρτυρα των πρώτων αιώνων της τουρκικής κυριαρχίας) δεν είθισται να πατούν το πόδι τους γυναίκες. Σε πολλές μονές μένουν μαζί με τους καλόγερους και καλόγριες, ενώ και η βασίλισσα είχε διανυκτερεύσει συχνά στον Όσιο Λουκά, στο Μέγα Σπήλαιο και σε κάμποσα άλλα μοναστήρια. Γι’ αυτό ήταν μεγάλη και εν μέρει δυσάρεστη, εν μέρει ιλαρή η έκπληξη των ταξιδιωτών σαν έφτασαν στην πύλη του ιερού καθιδρύματος και ο άναυδος ηγούμενος με φοβισμένο ύφος στην αρχή εξέφρασε τις αμφιβολίες του για το αν επιτρεπόταν η βασίλισσα μαζί με τις κυρίες και τις άλλες γυναίκες που τη συνόδευαν να μπει εντός των αγιασμένων τειχών. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν θα απέμενε άλλη λύση από το να στήσουν τη σκηνή και να διανυκτερεύσουν πάλι στο ύπαιθρο, κάτι για το οποίο έγιναν άλλωστε και οι απαραίτητες προετοιμασίες.

Μα να κλείσει καταπρόσωπο στη βασίλισσα την πόρτα του μοναστηριού του! Κι αυτό από την άλλη φαινόταν στον γέροντα υπερβολικά σκληρό. Ύστερα λοιπόν από μια σύντομη σύσκεψη με τους μοναχούς του, που ήδη άρχιζαν να σχηματίζουν αντιπολίτευση, και με τη σκέψη ότι το ιερό και απαραβίαστο πρόσωπο της Μεγαλειότητος, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της βυζαντινής Εκκλησίας, μετέχει του ιερατικού αξιώματος και πως ο βασιλιάς και η βασίλισσα είθισται στο ναό να εισέρχονται στα Άγια των Αγίων ακόμη και μέσω της Ωραίας Πύλης, από την οποία κανονικά επιτρέπεται να περνούν μόνο οι ιερείς, δήλωσε προς μεγάλη ικανοποίηση των αδελφών της μονής πως έσφαλε και παρακάλεσε την Αυτής Μεγαλειότητα να μη στερήσει τον οίκο του από την τιμή της επίσκεψής της. Στο τραπέζι μάλιστα τακτοποιήθηκε το ζήτημα εντελώς, και το πρωί ο ηγούμενος διηγήθηκε με χαρούμενο πρόσωπο πως τάχα ο Όσιος Σεραφείμ εμφανίστηκε στο όνειρό του κι επιδοκίμασε την όλη του συμπεριφορά. Έτσι η πρωτοφανής αυτή περιπέτεια έληξε μέσα σε κλίμα ευθυμίας».

Πριν από πολλά χρόνια, το 2011,  επισκέφθηκα τον Οσιο Σεραφείμ για να ερευνήσω την συναρπαστική με τον τρόπο της αυτή ιστορία. Σύμφωνα με τον τότε ηγούμενο της Μονής πατέρα Παχώμιο, η προφορική παράδοση που διασώζεται έχει ως εξής: Η βασίλισσα Αμαλία εισήλθε στο μοναστήρι μαζί με την ακολουθία της, αλλά όταν προσπάθησε να μπει και στο καθολικό, στον ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, συνέβη «ένας μικρός τοπικός σεισμός». Τότε η βασίλισσα αντιλήφθηκε την αλαζονεία της και έδωσε εντολή για αποχώρηση. Διανυκτέρευσε σε σκηνή που στήθηκε επί τούτω έξω από το Μοναστήρι του Οσίου Σεραφείμ της Δομβούς.

Ο Τάκης Λάππας στο βιβλίο του «Βοιωτικά Μοναστήρια» δίνει μια παραπλήσια εκδοχή της προφορικής παράδοσης, ενώ αναφέρει και τον Ρος: «Βγαίνουμε έξω από τον αυλόγυρο του μοναστηριού. Ζερβά, πριν μπούμε στο μοναστήρι μια εκκλησιά υπάρχει όχι και πολύ μεγάλη. Είναι για να εκκλησιάζονται όσες γυναίκες φτάνουν ως δωπέρα. Πιο κάτω είναι ο ξενώνας τους. Η διαθήκη του Οσίου, που το σιγίλλιο του Γρηγορίου Εˊ (1798) υπενθυμίζει, περιλαμβάνει αυτές τις γραμμές: “…κατά την διαθήκην του γέροντος αυτού Σεραφείμ μηδεμίαν μετοχήν έχωσι μετά μοναζουσών γυναικών, μήτε δέχωνται γυναίκας εν τη μονή”, οι Δομποΐτες καλόγεροι κρατάνε πιστά. Το μοναστήρι παραμένει άβατο. Κανένα θηλυκό δεν αποκοτάει να περάσει την αυλόπορτα για να μπει μέσα. Φοβόνται ότι ο Σεραφείμ θα τους κάνει μεγάλο κακό και ότι θα πάθουν ό,τι και η γυναίκα του… Λωτ. Μια μονάχα καταπάτησε την απαγόρευση. Η βασίλισσα Αμαλία. Ηταν στα 1845. μαζί με τον Οθωνα είχαν βγει περιοδεία στη Βοιωτία. Φτάσανε ως εδώ. Το βασιλικό ζευγάρι υποδεχτήκανε στην αυλόπορτα μ’ όλες τις πρεπούμενες τιμές ο ηγούμενος με τους καλογέρους. Πριν μπούνε, ο ηγούμενος είπε στον Οθωνα ότι η βασίλισσα δεν μπορούσε νάμπει κι αυτή. Απαγορευόταν σε κάθε γυναίκα. Μα το κακό είναι ότι σουρούπωνε και γεννήθηκε ζήτημα πού θα διανυχτέρευε η πρώτη μας βασίλισσα. Ο τωρινός ξενώνας δεν ήταν τότε. Ετσι αναγκαστικά η Αμαλία καταπάτησε τη διαθήκη του Οσιου και διανυχτέρευσε μέσα στο μοναστήρι “παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες των καλογέρων”, όπως γράφει ο συνοδός του Ludwig Ross. Πριν φύγουνε όμως την άλλη μέρα κάλεσε η Αμαλία τον ηγούμενο και του είπε άλλη φορά να κρατάνε τον απαγορευτικό όρο της διαθήκης κι η μοναδικιά εξαίρεση ας είναι αυτή. Ο Οθωνας −ίσως κάνοντας πνεύμα!− έλεγε ότι τη νύχτα στον ύπνο του είδε τον Οσιο  και του είπε ότι εγκρίνει την πράξη της Αμαλίας… ο θρύλος όμως δεν τα θέλει όπως τα γράφει ο Ross. Να τι μας μολογάει. Καβάλα όπως βρισκόταν η Αμαλία στην αυλόπορτα, μόλις άκουσε την απαγόρευση του ηγουμένου, αδιαφόρησε στα λεγόμενά του και κέντησε το φαρί της για νάμπει μέσα καβάλα. Γλίστρησε όμως το άτι στο λιθόστρωτο της αυλής και πέφτοντας έσπασε τα δύο μπροστινά του πόδια. Η βασίλισσα το ατύχημα του αλόγου το πήρε για θαύμα του Οσιου. Δεν επιχείρησε νάμπει κι απόμεινε έξω. Μα αυτά τα μολογάει η παράδοση…».

Το άβατο για τις γυναίκες στον Οσιο Σεραφείμ ισχύει ακόμη και το σέβονται οι χιλιάδες προσκυνητές που συρρέουν στη Μονή, ιδίως κατά την 6^η Μαΐου, σαν σήμερα, όταν και πανηγυρίζει. Μέσα στον ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος υπάρχει μαρμάρινο περιστέρι. Σύμφωνα με τον πατέρα Παχώμιο κάποτε ένα θηλυκό περιστέρι εισήλθε στο ναό και αμέσως έπεσε νεκρό. Σε ανάμνηση του γεγονότος δημιουργήθηκε το μαρμάρινο περιστέρι να θυμίζει την αυστηρότητα του άβατου…