του Δημήτρη Λάμπρου
Ενα μήνα τώρα η ανθρωπότητα παρατηρεί άναυδη -εκτός από τα γεγονότα- την κατασκευή μιας εναλλακτικής πραγματικότητας από τον μηχανισμό της πολεμικής προπαγάνδας. Πρόκειται για έναν -εξίσου τεράστιο με τον πραγματικό- πόλεμο που διεξάγεται για τις συνειδήσεις των ανθρώπων. Εχει κι αυτός επιστρατεύσει τα πολεμικά του όπλα – τα ΜΜΕ και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Είναι κι αυτός σκληρός και κυρίως ισοπεδωτικός.
Ομως παραμένει συνταρακτικά απογοητευτικό πόσο λίγα από τα θεμελιώδη αξιώματα των ψυχολογικών επιχειρήσεων (PSYOPς που λέμε κι εμείς οι γνώσται) σε πολεμικές συνθήκες αναγνωρίζει ο μέσος πολίτης, αξιώματα που με τη συνεχή επανάληψη χρησιμοποιούνται για να οδηγήσουν τα πλαδαρά μυαλά στην επιθυμητή κατάσταση – στάση. Είναι επιπρόσθετα συνταρακτικά απογοητευτικό ότι ακόμα και oι -κατά πιστοποίηση- μορφωμένοι άνθρωποι, που παρακολουθούν με κομμένη την ανάσα τις μάχες στις οχυρώσεις της Μαριούπολης, αφήνουν τον εαυτό τους εντελώς ανοχύρωτο στις αλλεπάλληλες PSYOPς που εξαπολύουν οι μυστικές και οι φανερές υπηρεσίες όσων κερδίζουν από τους πολέμους.
Φυσικά δεν είναι δυνατόν να γίνει γνωστή ολόκληρη η αλήθεια σε καιρό πολέμου – ούτε και σε καιρό ειρήνης πιθανότατα. Από την άποψη αυτή επομένως δεν ενδιαφερόμαστε να εξετάσουμε ποιος λέει ψέματα ή ποιος παραποιεί την πραγματικότητα, αλλά να δώσουμε ένα αναλυτικό πλαίσιο των τρόπων που μετέρχονται τα ΜΜΕ και άλλοι μηχανισμοί διαμόρφωσης της κοινής γνώμης για να πλασάρουν -ακόμα και με ψυχολογική βία- την κυρίαρχη άποψη.
Με την εισαγωγή της μαζικής δημοκρατίας η συναίνεση της κοινής γνώμης απαιτείται για την εμπλοκή μιας χώρας σε πόλεμο και συνήθως επιβάλλεται σε “επιστημονικά προπαγανδιστική” κλίμακα μέσα από ορισμένες σταθερές:
- Ο πόλεμός μας είναι καθαρά αμυντικός, εμείς δεν τον θελήσαμε ποτέ: Ολοι οι κυβερνήτες όλων των χωρών ανεξαιρέτως διαβεβαιώνουν επίσημα στα διεθνή φόρα αλλά και στα ΜΜΕ ότι δεν θέλουν τον πόλεμο. Αυτό είναι λογικό κι αναμενόμενο καθώς οι πόλεμοι είναι γενικά ανεπιθύμητοι στους πολίτες – εκτός πολύ σπανίων εξαιρέσεων. Αν όμως κανείς δεν θέλει τον πόλεμο, τότε πώς προκύπτουν οι πόλεμοι; Φταίει ο εχθρός!
- Φταίει ο αντίπαλός μας που ξεκινάει ο πόλεμος: Ολοι οι εμπλεκόμενοι σε έναν πόλεμο “υποχρεώνονται” να λάβουν μέρος καθώς, όπως εξηγούν, αν δεν το κάνουν, “ο αντίπαλος είναι έτοιμος να καταστρέψει τον πολιτισμό, τις ελευθερίες, ακόμα και τη χώρα μας“. Οι μηχανισμοί χειραγώγησης της κοινής γνώμης δηλαδή προσπαθούν να πείσουν ότι ο πόλεμος γίνεται για να αποτρέψει τον πόλεμο. Οπως θα το έθετε ο Τζορτζ Οργουελ: “Ο πόλεμος είναι η ειρήνη”. Λίγο πριν από τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991 η αξιοσέβαστη εφημερίδα Le Soir αναλύει στο Παρίσι το αναπόδραστο: “Η ειρήνη που όλος ο κόσμος επιθυμεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο δεν μπορεί να οικοδομηθεί στην βάση της ανοχής μιας καθαρής πειρατείας που διαπράττει ο Σαντάμ Χουσεΐν“. Ντρίμπλα κανονική που ζαλίζει το πλήθος…
- Ο αρχηγός του εχθρού είναι κακός και διαβολικός και τρελός και αδίστακτος: Επειδή είναι δύσκολο ή αδύνατο να δημιουργηθεί μίσος για έναν ολόκληρο λαό (αλλά κι επειδή δεν συμφέρει), οι επαγγελματίες της προπαγάνδας κατευθύνουν το μίσος της μάζας στο πρόσωπο του ηγέτη του εχθρού. Προσωποποιούν τον εχθρό καθιστώντας εύκολη τη μαζική στροφή του μίσους προς τον αντίπαλο ηγέτη – δεν θα χρειαστεί να ψάξετε πολύ για να θυμηθείτε πολιτικούς ή στρατιωτικούς ηγέτες που έχουν δαιμονοποιηθεί από τα ΜΜΕ και παραμένουν αιώνια κακοί στη συλλογική συνείδηση. Η διαδικασία συνήθως είναι μακράς διάρκειας και κατατείνει στην ταύτιση μιας χώρας με ένα πρόσωπο: στη Λιβύη μοιάζει να ζούσε μόνο ο Καντάφι και όχι άλλοι εκατομμύρια απλοί άνθρωποι και στο Ιράκ μόνον ο Σαντάμ που έκρυβε κιόλας όπλα μαζικής καταστροφής. Συνολικά ο στόχος είναι να γίνει πιστευτό ότι ο εχθρός διοικείται από έναν μανιακό που πρέπει να καταστραφεί για το καλό της ανθρωπότητας. Για τη δαιμονοποίηση χρησιμοποιούνται όλοι οι τρόποι και ανασύρονται όλα τα δυνατά μειονεκτήματα του εχθρικού ηγέτη: η εμφάνιση, ο χαρακτήρας, ακόμα και η σεξουαλική ζωή ή η ψυχολογική κατάσταση. Το 1999 το L’ Express, χωρίς να αναφέρει κάποια άξια λόγου είδηση ή δήλωσή του, τονίζει εμφατικά ότι ο “τρομακτικός” Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς χαρακτηρίζεται από τις απότομες εναλλαγές στη διάθεσή του και τις βάναυσες εκρήξεις του θυμού του…
- Υπερασπιζόμαστε τις αξίες μας και όχι τα οικονομικά μας συμφέροντα: Οι γεωπολιτικοί και οικονομικοί σκοποί κάθε πολέμου είναι ανάγκη να φαίνεται ότι υπηρετούν ένα υψηλό ιδανικό. Ο Μπους δήλωνε ότι ο πόλεμος εναντίον του Ιράκ δεν είναι για τα πετρέλαια αλλά για την αποτροπή της επιθετικότητας του καθεστώτος στη Βαγδάτη και η Le Monde συμπλήρωνε ότι αντικειμενικός σκοπός είναι η απελευθέρωση του μικρού Κουβέιτ. Σχεδόν απαράλλαχτα από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Γαλλία μπήκε στον πόλεμο για να “πατάξει τον μιλιταρισμό, να υπερασπιστεί τα μικρά κράτη και να διευρύνει τα όρια της δημοκρατίας“.
- Ο εχθρός σκόπιμα προβαίνει σε φρικαλεότητες, όταν το κάνουμε εμείς είναι χωρίς πρόθεση: Ενα από δυνατότερα σημεία της προπαγάνδας είναι οι ανήκουστες πράξεις βίας εναντίον αμάχων που αποδίδονται στον εχθρό. Σ’ έναν πόλεμο μόνο ο εχθρός διαπράττει θηριωδίες, αντίθετα οι δικοί μας στρατιώτες γίνονται δεκτοί με αγάπη από τον πληθυσμό. Κι ενώ είναι γνωστό ότι οι “παράπλευρες απώλειες” είναι επακόλουθο κάθε πολέμου, η προπαγάνδα δεν αρκείται στις πραγματικές, αλλά εφευρίσκει κι άλλες πλαστές, για να οξύνει το μίσος προς τον εχθρό.
- Ο εχθρός χρησιμοποιεί απαγορευμένα όπλα: Δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση, συμβαίνει και τώρα μπρος στα μάτια μας. Απλώς να τονίσω την θλιβερή κανονικότητα με την οποία το μοτίβο επαναλαμβάνεται από το 1914. Στη βάση αυτού του επιχειρήματος έχουν διαπραχθεί απεχθή εγκλήματα πολέμου κι εξαιτίας του έχουν ζητήσει συγγνώμη από τους αναγνώστες τους οι υποτιθέμενα εγκυρότερες εφημερίδες/ΜΜΕ του κόσμου…
- Ελάχιστες οι απώλειές μας, τεράστιες του εχθρού: Καθώς ο κόσμος τείνει να συντάσσεται με τον νικητή, είναι σημαντικό για το ηθικό να… κερδάμε… να νικάμε. Ενας απλοϊκός αλλά αποτελεσματικός δείκτης για την τόνωση του ηθικού είναι οι απώλειες στρατιωτικού προσωπικού αλλά και υλικού. Οι προπαγανδιστές σπεύδουν να ελαχιστοποιήσουν τις “δικές μας” απώλειες και να μεγαλοποιήσουν του αντιπάλου.
- Διανοούμενοι και καλλιτέχνες στηρίζουν τον σκοπό μας: Ηδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην υποστήριξη της πολεμικής προσπάθειας από συγγραφείς, καλλιτέχνες, μουσικούς (Το Μανιφέστο των 100 κ.λπ.). Εδώ περιλαμβάνονται και οι σκιτσογράφοι/γελοιογράφοι που απεικονίζουν συνήθως αποκρουστικό τον ηγέτη του εχθρού -ως χασάπη ή ως τέρας- αλλά και οι φωτογράφοι με τα συναισθηματικά στιγμιότυπα τραυματιών, προσφύγων, ξεριζωμένων παιδιών – πάντα μετά από φρικαλεότητες του εχθρού. Ούτε εδώ χρειάζεται επέκταση, τα ζούμε χαρακτηριστικά και επαναλαμβανόμενα στον καιρό μας.
- Η υπόθεσή μας είναι ιερή: Ολοι οι πόλεμοι λαμβάνουν τη διάσταση μιας σύγκρουσης ανάμεσα στο καλό και το κακό, όπου καλό οι δικοί μας και κακό ο εχθρός. Συχνά παρεμβαίνει προπαγανδιστικά και ο θεός, ειδικά στις θρησκευόμενες κοινωνίες και στις διαθρησκειακές συγκρούσεις.
- Εργαλειακή χρήση της ιστορίας: Μαζική διακίνηση ψευδών (fake news) ιστορικών ερμηνειών περιβεβλημένων πολλές φορές με το κύρος πανεπιστημιακών και διανοουμένων, για να αποδειχθεί ότι ο εχθρός ήταν πάντα αιμοβόρος και άπληστος, ενώ η δική μας παράταξη αδικημένη και φωτισμένη. Στην εποχή μας έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις η παραποίηση της ιστορίας όσο και η άκριτη αποδοχή και αναπαραγωγή αυτής της πρακτικής από τους λεγόμενους “χρήσιμους ηλίθιους”: Η ποσότητα της αθλιότητας και των σκουπιδιών που έντεχνα περνάει σε καιρό πολέμου είναι τόσο μεγάλη που κάνει τους αξιοπρεπείς ανθρώπους να ντρέπονται όταν στο τέλος το αντιλαμβάνονται, σημείωνε ένας σοφός.
- Οποιος αμφισβητεί την προπαγάνδα μας είναι προδότης: Η πιο σημαντική αρχή των PSYOPς που ενοποιεί τις προηγούμενες δέκα. Σύμφωνα με αυτή δεν υπάρχουν διαβαθμίσεις. Η συναίνεση οφείλει να είναι πλήρης. Είναι άσπρο ή μαύρο. Είσαι ή με τους καλούς (εμάς) ή με τους κακούς (εχθρούς). Είσαι μαζί μας ή εναντίον μας. Η πόλωση είναι το εργαλείο που αξιοποιείται και οι χαρακτηρισμοί όπως ας πούμε “ανθέλληνας” ή “προδότης” ανασύρονται στην ημερήσια διάταξη. Οποιος εκφέρει αντίθετη άποψη από την κρατούσα υπόκειται σε διαδικασία λιντσαρίσματος από τα ΜΜΕ και τα ΜΚΔ, κάθε αμφισβήτηση φιμώνεται ή δυσφημείται.
Οι ανατριχιαστικές ομοιότητες με την εποχή μας είναι εύκολα αναγνωρίσιμες. Ελπίζω να κάνω διακριτές τις σκοπιμότητες πίσω από τις ειδήσεις και τις απόψεις για τον μεγάλο πόλεμο που μόλις ξεκίνησε. Και να προαγάγω τον απαραίτητο όσο ποτέ κριτικό έλεγχο όχι μόνο στη γνώμη των άλλων αλλά και στη δική μας. Τέλος, να ζητήσω κι εγώ -όπως ανεξαιρέτως οι φιναλίστ στα καλλιστεία- να επικρατήσει επιτέλους η ειρήνη σε όλο τον κόσμο.
INFO
Η Αννα Μορέλι συνόψισε τις 10 αρχές της πολεμικής προπαγάνδας στη μονογραφία της: Βασικές αρχές της πολεμικής προπαγάνδας.
Ψεύδη σε καιρό πολέμου, Αρθουρ Πόνσονμπι
Ο πόλεμος του 1914: η κινητοποίηση των συνειδήσεων, Ζορζ Ντεμαρτιάλ
