Μιθριδατισμός στον Ολοκληρωτισμό

Γράφει η Στεργιανή – Παναγιώτα Γιαφέντη* 

Η υποχώρηση της έννοιας του πολίτη, μπρος στην επέλαση ενός παγκοσμιοποιημένου –νέο-νεωτερικού ή μετα-νεωτερικού– μοντέλου  διακυβέρνησης, αναδεικνύει την επικίνδυνα αναπτυσσόμενη εντροπία εντός των επί μέρους κλειστών κοινωνικών συστημάτων. Από την κοινωνία της  νεωτερικότητας, που εγκαθίδρυσε ο 18ος αιώνας με τη Βιομηχανική Επανάσταση,  μέχρι την «κοινωνία της διακινδύνευσης», όπως την περιγράφει στο ομώνυμο  βιβλίο του ο Ούλριχ Μπέκ1 –όπου η ανθρώπινη κοινότητα βρίσκεται σε συνεχή  κίνδυνο, με την απειλή μιας παγκόσμιας καταστροφής με ανυπολόγιστες  συνέπειες να επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη επί της κεφαλής της, εξαιτίας των  λανθασμένων δικών της επιλογών–, η απόσταση είναι δύο βιομηχανικές  επαναστάσεις δρόμος. Από την «κοινωνία της διακινδύνευσης» έως την  «κοινωνία του ελέγχου», όπως την σκιαγραφεί ο Ζιλ Ντελέζ,2 με την αέναη  επιτήρηση, χάρη στον «αόρατο» χαρακτήρα της τεχνολογίας, να επεκτείνεται σε  κάθε ορατή και αόρατη πτυχή της ανθρώπινης καθημερινότητας, είναι μια ακόμη  –τέταρτη– βιομηχανική επανάσταση δρόμος, ώστε να φτάσουμε στον θαυμαστό  καινούργιο κόσμο. Μόνο που αυτός ο κόσμος δεν είναι ούτε τόσο θαυμαστός ούτε  τόσο καινούργιος. Και αυτό διότι, όπως έγραφε ο εμπνευστής του, 3 «το  μεγαλύτερο δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι οι άνθρωποι δεν αντλούν κανένα  δίδαγμα από την ιστορία», η οποία μοιάζει να επαναλαμβάνεται, όχι ως φάρσα,  αλλά ως τραγωδία αυτή τη φορά. 

Ο σύγχρονος άνθρωπος, σε παγκόσμια κλίμακα, αδυνατεί να αντιληφθεί την  εδώ και δεκαετίες μεταβολή της κατάστασής του, τη μετάβαση από τη θέση του  πολίτη σε αυτή του μαζανθρώπου. Και αυτό γιατί έχει ήδη προηγηθεί ένα μακρύ  στάδιο αποστασιοποίησης από αυτό που η αρχαία ελληνική σκέψη γενικότερα – και ο Αριστοτέλης ειδικότερα– όριζε ως πολίτη στην αθηναϊκή δημοκρατία: τον  μετέχοντα δηλαδή «κρίσεως καἱ ἀρχῆς»4 – τον άνθρωπο που όχι μόνο  ενδιαφέρεται για τα κοινά, αλλά και ασκεί εξουσία. Στο σύγχρονο πολίτευμα, το οποίο σφετερίζεται το όνομα της δημοκρατίας προς χάριν μιας ολιγαρχίας (φανερής αλλά κυρίως αφανούς), ο «πολίτης» της φαντασιώνεται τον εαυτό του  ως ον πολιτικό, μια αυτόνομη, διακριτή και αυτεξούσια οντότητα. Την ίδια στιγμή παπαγαλίζει τα κλισέ του πολιτικού λόγου, ακολουθώντας αδιαμαρτύρητα από  κοινού με τους συν-πολίτες του, σαν υπνωτισμένο κοπάδι, τις επιταγές της  εξουσίας, οι οποίες του υποβάλλονται μέσω των ιερατείων που τη στηρίζουν  (πολιτικό, επιστημονικό, δημοσιογραφικό, καλλιτεχνικό, θρησκευτικό). Διψά για ομογενοποίηση και συμμόρφωση. Και ενώ «διεκδικεί» δικαίωμα στην  ατομικότητα και τη διαφορετικότητα, ευθυγραμμίζεται με πρότυπα και  πρακτικές στα οποία συνεπαγωγικά θα έπρεπε να αντιστέκεται.  

Αργά αλλά σταθερά εθίζεται στη σκληρότητα, στον παραλογισμό και τον  ολοκληρωτισμό μιας εξουσίας-δυνάστη. Υποκύπτει στην κακοποίηση που υφίσταται και οδηγείται σε συνεξάρτηση, καταλήγοντας να ερμηνεύει ως λογικό  και δημοκρατικό το παράλογο και αντιδημοκρατικό. Ο μιθριδατισμός αυτός στον  Ολοκληρωτισμό τον οδηγεί σε χαύνωση, με αποτέλεσμα να επιτρέπει αδιαμαρτύρητα στο αυταρχικό χέρι της εξουσίας να του υφαρπάξει το  θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα στην ελευθερία, για να του το «πουλήσει» στη συνέχεια υπό όρους και με αδρό τίμημα, εκβιαστικά και δόλια. Ένα δικαίωμα  (και όχι απλώς αγαθό) με το οποίο η φύση αφενός και οι θυσίες εκατομμυρίων  ανθρώπων στο διάβα της ιστορίας αφετέρου τον επιδαψίλευσαν. Το ατομικό  δικαίωμα, το οποίο εδράζεται στην αξία του ανθρώπου ως προσώπου και  υπέρκειται φυσικά και νομικά οποιουδήποτε άλλου, αυθαίρετα οριζόμενου ως  «κοινού καλού» –διότι δομικός λίθος της κοινωνίας είναι το άτομο και χάριν  αυτού υφίσταται η κοινωνία, όχι το αντίστροφο–, τα καθεστώτα παγκοσμίως,  μέσα από εξόφθαλμα ολοκληρωτικές πρακτικές προσπαθούν σήμερα να  συντρίψουν. Η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η άρνηση της  ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελούν άλλωστε το έδαφος πάνω στο οποίο  στηρίχτηκε διαχρονικά το οικοδόμημα του Ολοκληρωτισμού. Ακραιφνές  παράδειγμα η επίκληση στην προαγωγή του «καλού της κοινωνίας» ως άλλοθι από το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς.  

Ο μαζοποιημένος άνθρωπος, ο οποίος την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία  τρέφεται συστηματικά μέσω της προπαγάνδας με το δηλητήριο της  τρομοκράτησης και του αυταρχισμού (που ενισχύει τη μισαλλοδοξία και την  καχυποψία, παραλύοντας ταυτόχρονα κάθε διάθεση αντίστασης), στέκεται σήμερα είτε παραδομένος και άκριτος υποστηρικτής των κέντρων εξουσίας, είτε αμήχανος και παθητικός παρατηρητής του Ολοκληρωτισμού που προελαύνει, είτε παντελώς ανυποψίαστος και αδιάφορος για τη συντελούμενη κοσμοϊστορική  πολιτισμική αλλαγή. Για την κατάσταση όμως, που βιώνει σήμερα ολόκληρη η  ανθρωπότητα, δεν ευθύνονται αποκλειστικά οι εκλεγμένες «δημοκρατικές»  κυβερνήσεις, οι οποίες μετεξελίχθηκαν σε μοντέρνα ολοκληρωτικά καθεστώτα,  ευθύνεται εξίσου αυτός ο βαθύς ύπνος στον οποίο οι λαοί έχουν περιπέσει. Εν  τούτοις, ένα είναι βέβαιο: εβδομήντα πέντε χρόνια μετά το τέλος του Β’  παγκοσμίου πολέμου ο Ολοκληρωτισμός βρίσκεται και πάλι εδώ, με διαφορετικό πρόσωπο αυτή τη φορά! Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν οι λαοί θα αποδεχτούν  την πλήρη υποδούλωσή τους σε ένα παγκόσμιο αυταρχικό κέντρο εξουσίας και  ελέγχου ως την ικανή και αναγκαία συνθήκη (όπως την διατυπώνουν ο Χάξλεϋ και ο Ντελέζ) για τη συνέχιση της ύπαρξής τους ή θα αντισταθούν, κατανοώντας  πως η αύξηση της εντροπίας, που ο Ολοκληρωτισμός πυροδοτεί εντός του  κλειστού κοινωνικού συστήματος, νομοτελειακά οδηγεί τις κοινωνίες στην  αποδόμηση και τον αφανισμό τους. Τώρα είναι η ύστατη στιγμή. Απέναντι στην  απειλή του Ολοκληρωτισμού, ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να δράσει ως ενεργός πολίτης. Υπάρχει όμως το απαιτούμενο κρίσιμο πλήθος, το οποίο θα  εγερθεί για να αναμετρηθεί μαζί του; 

1Beck, U. (2015) Κοινωνία της Διακινδύνευσης – Καθ’ οδόν προς μια άλλη Νεωτερικότητα, (μτφρ  Ηρ. Οικονόμου, επιμ. Ν. Πατινιώτης,), Αθήνα: ΠΕΔΙΟ 

2 Deleuze, G. (2001) Η Κοινωνία του Ελέγχου, (μτφρ. Π. καλαμαράς), Αθήνα: Ελευθεριακή  Κουλτούρα 

3 Huxley, A. (1991) Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, (μτφρ. Α. Αποστολίδης), Αθήνα: Μέδουσα 4 Αριστοτέλους, Πολιτικά (1275a23)

 4 Αριστοτέλους, Πολιτικά (1275a23)

*Η Στεργιανή-Παναγιώτα Γιαφέντη έχει κάνει Παιδαγωγικές Σπουδές στην Προσχολική Ηλικία, είναι  απόφοιτος του προπτυχιακού προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του ΑΠΚΥ και  κάτοχος Master στην Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία από το ίδιο πανεπιστήμιο. Μέχρι πρόσφατα  εργαζόταν στον τραπεζικό τομέα.