Επιμέλεια Δημήτρη Λάμπρου
Ο Δημήτριος Ράλλης αναλαμβάνει για πέμπτη και τελευταία φορά την πρωθυπουργία το 1920 ενώ η Μικρασιατική εκστρατεία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη για μικρό χρονικό διάστημα (04.11.1920 – 24.01.1921). Ελάχιστες ημέρες πριν την παραίτησή του από την πρωθυπουργία του απευθύνεται επιστολή κάποιου Νεόφυτου με δυσανάγνωστο επώνυμο. Η επιστολή έχει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζει την κατάσταση στον Πόντο λίγο πριν την Μικρασιατική Καταστροφή.
Εξοχώτατον Κύριον Δ. Ράλλην
Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν των Εξωτερικών
Ενταύθα.
Κύριε Πρόεδρε,
Λαµβάνω την τιµήν να υποβάλω Υµίν εκ µέρους των Ποντίων το παρόν περί του ζητήµατος του Πόντου υπόµνηµα, πεποιθώς ότι θέλετε καταβάλει πάσαν προσπάθειαν παρά τη Συνδιασκέψει του Λονδίνου προς ικαvoποίησιν των δικαίων πόθων των Ποντίων και απελευθέρωσιν αυτών εκ του απαισίου τουρκικού ζυγού.
Ο Πόντος, ον δικαιούται ο Ελληνισµός να διεκδικήση ως χώραν εξ ίσου µε την Ιωνίαν ελληνικήν, εκτείνεται από των συνόρων της Γεωργίας µέχρι του Αγιανζίκ δυτικώς της Σινώπης, επί επιφανείας 70 χιλ. τετραγωνικών χιλιοµέτρων περίπου και περιλαµβάνει τον Νοµόν Τραπεζούντος µετά των διοικήσεων (Σανδζάκ) Ριζαίου και Αργυρουπόλεως (Γκιουµισχανέ) και των διοικήσεων Ακτδζέ-Αµπάτ, Βάκφικεπίρ, Κιόρελε, Τριπόλεως, Κερασούντος και Ορδούς, την διοίκησιν Σινώπης, Καραχισάρ Σαρκή (Νικοπόλεως) και Τοκάτης.
Ο ολικός πληθυσµός του Πόντου ανήρχετο προ του παγκοσµίου πολέµου εις 2 εκατοµµύρια περίπου ψυχών, εξ ων, καθ’ υπολογισµούς επί τη βάσει αυτών των επισήµων τουρκικών στατιστικών, οι Έλληνες ανήρxovτo εις πλέον των 700 χιλ. εκτός των εν Καυκάσω και Ρωσσία, εν Κων/πόλει, Ελλάδι και Αµερική ευρισκοµένων άλλων 500 χιλ. περίπου Ποντίων, ετοίµων να κατέλθωσιν εις τας πατρίδας των ευθύς ως απελευθερωθή εκ του Τουρκικού ζύγού ο Πόντος. Ο υπόλοιπος πληθυσµός περιελάµβανε 200 χιλ. περίπου Αρµενίους, Ιουδαίoυς και ξένους και 1 περίπου εκατοµµύριον Μουσουλµάνους, διαιρουµέvoυς εθνολογικώς ως εξής:
1. 220 χιλ. περίπου Λαζούς, απογόνους των αρχαίων Ελλήνων και των ιθαγενών Κόλχων και Μόσχων, εκxpιστιανισθέvτας και εξελληνισθέντας κατά την Bυζαντινήν εποχήν και εξισλαµισθέντας κατά τον 16ον και τον 17ον αιώνα µ.χρ. Εκ τούτων το εν τρίτον περίπου λαλεί εισέτι την Ελληνικήν και κατά την εν τω πολέµω Ρωσσικήν κατοχήν εζήτησε να επανέλθη εις την Ορθοδοξίαν. Οι Λαζοί δεν διάκεινται φιλικώς προς τους Τούρκους, και λαλούν οι προς Ανατολάς οικούντες Γεωργιανικόν ιδίωµα.
2. Εις 200 χιλ. περίπου Κιρκασίους και Αβασγούς, λαλούντας τας εθνικάς αυτών γλώσσας και εχθρικώς διακειµένους προς τους Τούρκους.
3. Εις 80 χιλ. περίπου Κούρδους, λαλούντας την Κουρδικήν.
4. Εις 60 χιλ. περίπου Κηζηλ-µπάσηδες (Ερυθρίνους), µισουµένους υπό των Τούρκων ως ειδωλολάτρας.
5. Εις 60 χιλ. περίπου Γεωργιανούς, λαλoύvτας την Γεωργιανικήν γλώσσαν.
Ωστε αφαιρουµένων των εις 620 χιλ. περίπου ανερχοµένων αλλοφύλλων Μουσουλµάνων, έµενον εν αρχή του πολέµου µόνον 500 χιλ. περίπου καθαροί Τούρκοι απέναvτι πλέον,των 700 χιλ. Ελλήνων, εάν δε προσθέσωµεν εις τους ‘Ελληνας τούτους και τους έξω του Πόντου οµοεθνείς, οι ‘Ελληνες θα ήσαν κατά δύο και ήµισυ φοράς περισσότεροι των καθαρώς Τούρκων. Εάν εκ των κατά τον πόλεµον διωγµών, εκτοπισµών και φόνων ο ελληνικός πληθυσµός απώλεσε 30%, οι τούρκοι επίσης απώλεσαν, εκ του άρρενος προπάντων πληθυσµού των, εν τω πολέµω και εκ του ψύχους και της πείνης πλέον των 30%, ώστε και νυν διατηρείται η αυτή αναλογία.
Ο Πόντος γνωστός εις την Ελλάδα από της µυθολογικής εποχής των Αργοναυτών απωκίσθη υπό των Ελλήνων κατά τον Η’ (8ον) αιώνα π.Χ. Έκτοτε δε αι πόλεις και αι τοπωνυµίαι διατηρούν µέχρι σήμερον τας Ελληνικάς ονομασίας των και από της αρχαιοτάτης εποχής μέχρι σήμερον διατηρεί τον Ελληνικόν χαρακτήρα Του ακριβώς δε προς εξάλειψιν του Ελληνικού εθνολογικού τoύτoυ χαρακτήρος του οι Νεότουρκοι ώμοσαν την εξόντωσιν του Ελληνισμού του Πόντου, ην μέχρι σήμερον επιδιώκουν μετ’ ανηκούστου λύσοης και αγριότητος, τοσούτο μάλλον καθ’ όσον όλος ο οικονομικός βίος της χώρας, εμπόριον, βιοτεχνείαι ναυτιλίαι και πάντα τα παραγωγικά επαγγέλματα και το χρήμα ευρίσκoντo προ του πολέμου εις χείρας των Ελλήνων, ους απεγύμνωοαν διά της βίας οι Τούρκοι.
Αι ζημίαι ας υπέστη ο Ελληνισμός του Πόντου κατά τον πόλεμον κατ’ ακριβείς υπολογισμούς ανέρχονται εις εν δισεκατομμύριον δραχμών, αι δε μετά την ανακωχήν μέχρι σήμερον υπερβαίνουν έτερα 500 εκατ. δραχμών διά των οποίων επλούτισαν οι πριν πενόμεvoι Τούρκοι του Πόντου και πρέπει να υποχρεωθούν να αποδώσουν εις τους δικαιούχους αυτών τας περιουσίας των, τούτο δε είναι εν των οπουδαιοτέρων σημείων του Ποντιακού ζητήματος, επί του οποίου εφιστώμεν την προσοχήν της Ελληνικής Κυβερνήσεως.
Ο Πόντος είναι η πλουσιωτέρα χώρα της Μικρασίας ένεκα της μεγαλοπρεπούς βλαστήσεως, των πλουσίων δασών και μεταλλείων της και των άλλων πλουτοφόρων πηγών της, αίτινες κατέστησαν πάντοτε τον Πόντο αυτάρκη, μεθ’ όλην δε την τουρκικήν κακοδιοίκησιν ο Πόντος διέθρεψε τας ανατολικάς στρατιάς της Τουρκίας κατά τον πόλεμον και εξήγεν άφθονα προϊόντα εις την Κων/πολιν και την Γερμανίαν και νυν διατρέφει τας ορδάς του Κεμάλ. Από ελληνικής απόψεως η τελική μετά της Ελλάδος Ένωσις της ελληνικωτάτης ταύτης χώρας είναι απαραίτητος διά τους εξής λόγους:
1. Ο Πόντος είναι ο πρόσκοπος του νεοελληνικού πολιτισμού εν τη Βορειοανατολική Μικρασία και τω Καυκάσω.
2. Ανευ της ενώσεως ταύτης δεν θα ήτο αρτία η ενότης του Ελληνισμού.
3. Ως η Μακεδονία παρέσυρεν εν ευθέτω ώρα εις την Ένωσιν και την Θράκην ούτω και ο Πόντος θα παρασύρη μοιραίως, όταν επιστή η ώρα, εις την μετά της Ελλάδος ένωσιν και την Βιθυνίαν και το αναγκαιούν μέρος της Παφλαγονίας διά την συντέλεσιν της Κρατικής ενότητος της Ελλάδος.
4. Ο Πόντος ένεκα των μεγάλων πλουτοφόρων πηγών του, έχει διά τον Ελληνισμόν υψίστην οικονομικήν σημασίαν.
5. Ο Πόντος θα χρησιμεύση όπως καταστήσωμεν τον Εύξεινον Πόντο θάλαοσαν ελληνικήν, είναι δε μεγίστη η οικονομική σημασία του ως μεσάζουοα οδός προς την Ρωσσίαν, τον Καύκασον, την Περσίαν και την Κεντρικήν Ασίαν, και
6. Θα χρησιμεύση μετά της Ιωνίας ως δεύτερος βραχίων του μοχλού διά την εις την κεντρικήν Μικρασίαν διείσδυσιν και οικοvoμικήν επικράτησιν του Ελληνισμού.
Η πολιτική θέσις του ζητήματος.
Κατά πρώτον εζητήθη παρά των πρωθυπουργών της Συνεννοήσεως κατά τέλη του 1917 η απελευθέρωσις του Πόντου εκ του τουρκικού ζυγού και η ίδρυσις Δημοκρατίας του Πόντου, αλλ’ επειδή το ζήτημα δεν ήτο ώριμον, και άλλως τε τοιαύτη τις Δημοκρατία, βασιζομένη επί της λαϊκής κυριαρχίας, θα ήτο καθαρώς Μουσουλμανική, καθότι αι μουσουλμανικαί φυλαί συλλήβδην λαμβανόμεναι επλειοψήφουν απέναντι των Ελλήνων, εζητήθη είτα να ταυτίση την τύχην του με την Αρμενίαν υπό τύπον Ομοσπονδιακόν, αλλά και αι επί τούτω εν Εριβάν και Τυφλίδι υπό του Σ. Μητροπολίτου Τραπεζούντος διεξαχθείσαι διαπραγματεύσεις εναυάγησαν ένεκα της κακοπιστίας των Αρμενίων, και εισήλθε το ζήτημα εις την ενεστώσαν αυτού φάσιν, αναγνωρισθέντος εν τη Διασκέψει του Σαν Ρέμο του ζητήματος ως ζητήματος Ελληνικού.
Έκτοτε επεδιώχθη η υπό των ελληνικών στρατευμάτων κατάληψις του Πόντου και η ίδρυσις ελληνομουσουλμανικής πολιτείας υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου και την προστασίαν της Κοινωνίας των Εθνών με εντολοδόχον διοργανωτήν την Ελλάδα, τούτο δε πρέπει να επιδιωχθή και τώρα και να αφεθή εις τους Ποντίους Ελληνας ο εντελής εξελληνισμός της χώρας, οπότε και θα επήρχετο μοιραίως η τελική μετά της Ελλάδος ένωσις.
Σημειωτέον ότι εάν η Ελλάς λάβη την εντολήν να συντρίψη τον Κεμάλ, η κατασύντριψις αυτού ένεκα στρατηγικών, τοπογραφικών και οικονομικών λόγων δεν θα ήτο ευχερής ειμή διά συγχρόνου στρατιωτικής ενέργειας εξ Ιωνίας και εκ Πόντου, ως εν τω προς Υμάς υπό ημερ. 20 παρελθόντος Ν/βρίου σημειώματί μου εξέθηκα, παρακαλέσας συνάμα και τον διακεκριμμένον Συν/χην κ. Εξαδάκτυλον να μελετήση το ζήτημα από στρατηγικής απόψεως.
Διεθνώς δέον να υποδειχθή και να τονισθή η πολιτική ανάγκη της ιδρύσεως Ποντιακού Κράτους, απαραιτήτου διά την δημιουργηθείσαν εκ της ιδρύσεως των Κρατών Αρμενίας, Γεωργίας και Αζερπαϊτζιάν Μικρασιατικήν lσορροπίαν, όπως κρατήση την ισορροπίαν μεταξύ των σήμερον μεταξύ των Μουσουλµανικών Κρατών της Τουρκίας, Περσίας και Αζερπαϊτζιάν και των χριστιανικών της Αρµενίας και Γεωργίας, άτινα θα χρησιµεύσουν ως προπύργιον κατά της Ασιατικής αναρχίας και βαρβαρότητας.
Ο ακµαιότατος Ελληνισµός του Πόντου υποστάς κατά τον πόλεµον υπό των Τούρκων τα φρικιαστικώτερα των τερατουργηµάτων, και εξακολουθών µέχρι σήµερον να απογυµνούται, ν’ ατιµάζεται και να δολοφονείται, θα εξοντωθή εντελώς εντός ολίγων µηνών -και τοιούτον είναι το πολιτικόν πρόγραµµα των Τούρκων- εάν δεν ληφθούν όσον τάχιστα τα απαιτούµενα µέτρα προς διάσωσιν αυτού, πάσας δε νυν τας ελπίδας του εναπέθηκεν εις την ενεστώσαν Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως σώση αυτόν όσον τάχιστα εκ της αvαπoδράστoυ εξοντώσεως.
Ων λίαν ενήµερος του ζητήµατος τούτου και των συναφών Ανατολικών ζητηµάτων, ως εκ των µέχρι τούδε επιδοθέντων εις το Υπουργείον των Εξωτερικών δώδεκα σηµειωµάτων µου φαίνεται, τίθεµαι εις τας υµετέρας διαταγάς όπως παράσχω Υµίν πάσαν λεπτοµερή πληροφορίαν, ης θα είχατε ανάγκην.
Διατελώ, Κύριε Πρόεδρε, µετά βαθυτάτου σεβασµού
Ευπειθέστατος Υµών θεράπων
[ …. ] Νεόφυτος
Αθήναι, 20 Ιανουαρίου 1921.
