Γράφει ο Μιλτιάδης Σφουντούρης
Μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Θυμάτων Ναζιστικής Κατοχής Διστόμου
Μέλος του ΔΣ της Πανελλήνιας Ενωσης Θυμάτων Ναζιστικής Κατοχής
Δικηγόρος
ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΜΑΣ
(από την ομιλία στο Συνέδριο Φυσικής στις 24/11/2017 στην Παραλία Διστόμου)
Τα γεγονότα εκείνης της αποφράδας ημέρας της 10ης Ιουνίου 1944 είναι εν πολλοίς γνωστά.
Τον Ιούνιο του 1944 το θηρίο ψυχορραγούσε. Πριν ένα μήνα είχε γίνει η απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία και ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε ουσιαστικά τελειώσει.
Οι κατακτητές ήξεραν ότι είχε φτάσει το τέλος και αυτής της απόπειρας της Αρειας Φυλής να κηδεμονεύσει τον Κόσμο. Η στρατηγική μέριμνά τους είχε πλέον επικεντρωθεί στο να κρατήσουν τις οδούς διαφυγής τους ανοιχτές. Ο δρόμος Λιβαδειάς – Αμφισσας ήταν στρατηγικής σημασίας γι’ αυτό το σκοπό τους. Και η δραστηριότητα των ανταρτών έντονη στην περιοχή. Ετσι εκείνη τη μαύρη 10η Ιουνίου ξεκίνησε από τη Λιβαδειά μια μεγάλη γερμανική στρατιωτική φάλαγγα που συναντήθηκε με άλλους που είχαν ξεκινήσει από την Αμφισσα και όλοι μαζί μπήκαν πάνοπλοι στο Δίστομο. Όπως διηγούνται επιζώντες, η κορυφή της φάλαγγας ήταν στην πλατεία, ενώ τα τελευταία οχήματα δεν είχαν μπει καν στο χωριό. Στο δρόμο μέχρι το Δίστομο, είχαν σκοτώσει χωρικούς που δούλευαν στα κτήματά τους και είχαν πάρει μαζί τους ομήρους για τον φόβο επίθεσης από αντάρτες.
Μετά από μια περιορισμένη εμπλοκή με τους αντάρτες κοντά στο Στείρι, τα γερμανικά στρατεύματα συμπτύχθηκαν προς το Δίστομο, όπου και ξέσπασαν την οργή της ήττας τους. Οι εξαγριωμένοι στρατιώτες ενέσκηψαν με πρωτοφανή μανία κατά του άμαχου πληθυσμού, σκοτώνοντας και σφαγιάζοντας αδιακρίτως κάθε ανθρώπινη ψυχή που συναντούσαν στο δρόμο τους. Ούτε αβάπτιστα βρέφη δε γλύτωσαν από το τυφλό μένος τους. 218 άνθρωποι νεκροί. Εγκλημα μεθοδευμένο και προμελετημένο. Τέτοια αγριότητα δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ούτε από τις διαταγές που είχαν από τη Διοίκησή τους. Γι’ αυτό και η αναφορά του επικεφαλής τους κάνει λόγο ψευδώς για επίθεση που δέχτηκαν μέσα στο Δίστομο από αντάρτες και πως ό,τι έγινε ήταν η απάντηση στην επίθεση αυτή.
218 θύματα άμαχου πληθυσμού. Ετσι συνηθίζεται να γίνεται η αναφορά στο έγκλημα του Διστόμου. Όμως τραγικά θύματα είναι οι επιζώντες. Ισως τραγικότερα γιατί κουβαλούν μέσα τους την τραγωδία πάνω από 70 χρόνια.
Μια χαίνουσα πληγή που δεν πρόκειται να κλείσει. Με αφορμή τα Ολοκαυτώματα του Β Παγκοσμίου Πολέμου, οι μελέτες για την ψυχοσύνθεση των επιζώντων είναι αποκαλυπτικές του δράματος. Ολοι θεωρούν τους Επιζώντες τυχερούς. Ολοι εκτός από τους ίδιους. Μελέτες μεταξύ των επιζώντων έδειξαν ότι υποφέρουν από τύψεις και ενοχές γιατί αυτοί έζησαν, συχνά φέρνουν στο μυαλό τους εκείνες τις στιγμές και θέλουν να μιλούν συνέχεια γι’ αυτές. Ισως γιατί έτσι προσπαθούν να αποφορτίσουν το ψυχικό τους άλγος.
Με δυο λέξεις ο χρόνος γι’ αυτούς του ανθρώπους πάγωσε. Σαν και το ρολόι του χρόνου έσπασε από μια σφαίρα των κατακτητών. Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε στα γερμανικά ένα βιβλίο για τη ζωή του Αργύρη Σφουντούρη, γραμμένο από το γερμανό δημοσιογράφο PATRIC SEIBEL, μετά από όπως γράφει ο ίδιος 100 ώρες συνεντεύξεων. Δείτε ποια φράση από ολόκληρες αυτές τις 100 ώρες κράτησε για τίτλο:
Εμεινα Για Πάντα Εκείνο το Τετράχρονο Αγόρι.
Μέσα σε αυτές τις πέντε λέξεις κλείνεται η επιβεβαίωση των παραπάνω επιστημονικών ερευνών, αλλά και η τραγική μοίρα αυτών των ανθρώπων.
Οι έρευνες των επιστημόνων πάνε πιο μακριά. Θύματα είναι και η δεύτερη γενιά. Τα παιδιά των επιζώντων τα οποία έζησαν κάτω από το θλιβερό φορτίο αυτών των περιγραφών.
Με το να διαπιστώνουμε απλώς το γεγονός, να περιγράφουμε με συγκινησιακή φόρτιση και να καταλήγουμε με τη γλυκερή αποστροφή «το πανανθρώπινο αίτημα ποτέ πια πόλεμος» δεν αγγίζουμε ούτε καν την επιφάνεια του προβλήματος. Πανανθρώπινο αίτημα… και αφού είναι πανανθρώπινο γιατί κάθε μέρα σε κάποια γωνιά της γης σιγοκαίει μια φωτιά πολέμου; Από άλλο πλανήτη έρχονται αυτοί που κάνουν τους πολέμους και μετά φεύγουν;
Ας βάλουμε το δάκτυλο στην πληγή. Ας δούμε κατάματα το πρόβλημα. Μας φοβίζει, γιατί εκεί θα αναγνωρίσουμε και δικές μας ευθύνες.
Οι δύο Μεγάλοι Πόλεμοι ξεκίνησαν από απολυταρχικά καθεστώτα ο Πρώτος, από Φασιστικά μορφώματα ο Δεύτερος. Ο Ολοκληρωτισμός όμως ήταν το αίτιο ή μήπως ήταν και αυτός ένα σύμπτωμα, το κορυφαίο πριν τη μεγάλη φωτιά του WWII;
Ο Ολοκληρωτισμός στον Μεσοπόλεμο ανέβηκε στην εξουσία όχι απλά με επιλογή του από το εκλογικό Σώμα, αλλά με τις ευλογίες των Μαζών.
Τελευταία κυκλοφόρησε ένα βιβλίου και στα ελληνικά με θέμα το πώς έβλεπαν οι ταξιδιώτες της εποχής το Γ’ Ράιχ. Πανευρωπαικός θαυμασμός. Ταξιδιώτες στο Γ Ραιχ. θαυμασμό για τα επιτεύγματα των ναζί στην προπολεμική Γερμανία.
Πρώτα ήρθε η χρεωκοπία της Δημοκρατίας. Για να λειτουργήσουν οι Δημοκρατικοί θεσμοί, προαπαιτούμενο είναι η πίστη στις Δημοκρατικές Αξίες, με πρωταρχική αυτή της Σύνθεσης των Ιδεών.
Τα κοινοβούλια στην Ευρώπη χαρακτηριστικά λέγεται ότι δεν ήταν ένας τόπος συζήτησης και συνεννόησης, αλλά ο μεγεθυντικός φακός των διαφωνιών.
Στη Γερμανία είχε έρθει πρώτα ο εκφυλισμός της Δημοκρατίας. Οι κυβερνήσεις συνεργασίας χρεωκόπησαν, γιατί χαρακτηριστικά λέγεται ότι οι συνομιλητές είχαν αποφασίσει ποια θα είναι η θέση τους πριν καν συζητήσουν.
Τον Μουσολίνι, Στην περίφημη Πορεία Προς Τη Ρώμη, όταν κλήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση, τον επευφημούσαν πλήθη παντού στο πέρασμά του.
Ποιο ήταν όμως το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των μαζών; Απλά ομαδική παράκρουση ή κάτι άλλο; Αυτό το κάτι άλλο είναι το κλειδί του μυστηρίου. Ηταν η οικονομική εξαθλίωση. Η ανεργία, η πείνα, η σιτοδεία. Στη Ρωσία πριν από την επικράτηση του Στάλιν περιγράφονται φρικιαστικές σκηνές απόλυτης σιτοδείας.
Ο Ανθρωπος είναι το μόνο Ηθικό Ον στη γη. Δηλαδή το μόνο Ον που αίρεται πάνω από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και κάνει επιλογές λέγοντας Πρέπει. Ακολουθεί δηλαδή τον Ηθικό Νόμο. Πάνω σε αυτή την τραγική του ικανότητα, δηλαδή την ικανότητα να αποφασίζει με ελεύθερη βούληση για το μέλλον και για τις πράξεις του, και να καθορίζει τη Μοίρα του, εξ ού και το τραγικό στοιχείο, έχουν οικοδομηθεί όλες οι πολιτικές, κοινωνικές και φιλοσοφικές θεωρίες.
Η Ιστορία και η κοινή πείρα μας διδάσκει όμως ότι το ένστικτο αυτοσυντήρησης είναι ισχυρότερο και επικρατεί απολύτως κάθε πολιτικής ή κοινωνικής στάσης ζωής. Το ένστικτο αυτοσυντήρησης γκρεμίζει σε μια στιγμή ό,τι προσπαθούν αιώνες να χτίσουν οι άνθρωποι επάνω στο Πρέπει και το αποκαλούν Πολιτισμό.
Ετσι αβίαστα φθάνουμε και στην απάντηση ενός πολύ μοδάτου ερωτήματος: «Μα πώς είναι δυνατό στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα και στα ολοκαυτώματα, να υπάρχουν ψήφοι υπέρ ακροδεξιών μορφωμάτων;» και ακόμη αυτή η διάχυτη γενική απορία για την ανησυχητική άνοδο της ακροδεξιάς στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το ερώτημα είναι επιδερμικό. Μόλις που ταράζει την επιφάνεια του προβλήματος.
Η απάντηση είναι ότι το Πρέπει, ο Ηθικός Νόμος, ο Πολιτισμός και άρα η Δημοκρατία που είναι το απάνθισμα του Πολιτισμού, σταματά και πνίγεται εκεί στον κάδο απορριμμάτων, όπου καθόλα αξιοπρεπείς μέχρι χθες άνθρωποι ψάχνουν τα σκουπίδια ή, κάπως καλύτερα, κάνουν ουρά στα συσσίτια της εκκλησίας. Ας μη γυρεύουμε από κατεστραμμένους ανθρώπους και νοικοκυριά Ορθολογισμό, δηλαδή υπακοή στον Ηθικό Νόμο. Δείτε πόσο ανατριχιαστικά μοιάζει αυτή η κατάσταση με τις σκηνές του μεσοπολέμου.
Ο κόσμος έχει χάσει ξανά την ισορροπία του. Ο ανταγωνισμός του ηγεμονισμού κυρίαρχος και πάλι. Η ενωμένη Ευρώπη γεννήθηκε ως ιδέα μέσα από τις στάχτες του Μεγάλου Πολέμου. Σκοπός η συνεργασία των μεγάλων αντιπάλων και η αλληλεξάρτησή τους (ΕΚΑΧ). Σήμερα η ισορροπία έχει και πάλι διαταραχτεί. Και ο ηγεμονισμός είναι και πάλι παρών και ολοφάνερος. Στον Κυριακάτικο Τύπο διαβάσαμε ότι στη Σύνοδο Κορυφής του Μαρτίου θα τεθεί υπό διαβούλευση σχέδιο για κοινό Ευρωπαίο Υπουργό Οικονομικών. Φιλόδοξο σχέδιο για την επάνοδο της ισορροπίας μεταξύ των κρατών -μελών. Μένει να δούμε την εξέλιξή του. Όμως και μόνη η συζήτησή του δείχνει ότι οι ιθύνοντες είναι σε επίγνωση ότι τα θεμέλια αυτής της μεγαλύτερης Οικονομικής Σύμπραξης του Κόσμου, τρίζουν. Και η οικονομική κατάρρευση μπορεί να μας φέρει πίσω σε στιγμές Μεσοπολέμου. Είναι άποψη σοβαρών Οικονομολόγων αυτή.
Κατανάλωση, διαρκής αύξηση του Εθνικού Προϊόντος
Η Κούρσα των Εξοπλισμών μέρος του Οικονομικού Κύκλου.
Υπόθεση εργασίας: Αν σταματήσουν οι εξοπλισμοί, καταρρέει η Οικονομία. Ερχεται ανεργία, πείνα, σιτοδεία, πόλεμος.
Πώς μπορεί να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος.
Μόνη ελπίδα η συνειδητοποίηση ότι εμείς οι απλοί άνθρωποι έχουμε ρόλο, έχουμε φωνή. Ο Ανθρωπος έσπρωξε τον κόσμο στο χείλος του γκρεμού.
Εμείς είμαστε η Φωτιά, Εμείς και η Ελπίδα.
Ακόμα και στις σκοτεινότερες στιγμές, δεν εξαχρειώθηκαν γενικά όλοι οι άνθρωποι. Στο Δίστομο η τραγωδία θα ήταν ανυπολόγιστα μεγαλύτερη αν δεν υπήρχαν και κάποιοι Ανθρωποι ανάμεσα στους Βαρβάρους Ναζιστές. Πολλοί, πάρα πολλοί κάτοικοι σώθηκαν γιατί υπήρξαν στρατιώτες που δεν υπάκουσαν στις διαταγές και δεν προχώρησαν στο μακάβριο έργο που τους είχαν διατάξει να κάνουν. Και με μεγάλο κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής. Θα εκτελούνταν επί τόπου αν γινόταν αντιληπτή η ανθρωπιστική τους άρνηση.
Πολλές φορές έχω διερωτηθεί γιατί δεν εμφανίστηκε κανένας από αυτούς μεταπολεμικά. Η απάντηση είναι μάλλον α/ γιατί δεν θα ήταν αποδεκτοί από την ίδια την κοινωνία τους. Δεν θα ήταν ήρωες σε αυτή τη μεταπολεμική πατρίδα τους, αλλά μιάσματα. Είναι κοινός τόπος των μελετητών ότι αυτή η πατρίδα τους β/ δεν αποναζιστικοποιήθηκε ποτέ. Υπήρξε ομαλή μετάβαση. Παράδειγμα Mertens
Κάπως έτσι εύκολα γίνεται αντιληπτό και γιατί το Γερμανικό Κράτος εθελοτυφλεί στο θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων και πολεμάει σθεναρά τον αγώνα του Διστόμου στην Ιταλία για την εκτέλεση της αποφάσεως για τις αποζημιώσεις των θυμάτων της σφαγής του Διστόμου. Εφθασαν μέχρι τη Χάγη σε συνεργασία με την Ιταλική Κυβέρνηση για να σταματήσουν τις διεκδικήσεις των ιδιωτών απέναντι στο Γερμανικό Δημόσιο. Ακόμη και μετά τη νίκη τους στη Χάγη, χάρις στην ευθυκρισία και τη γενναιότητα των ιταλών δικαστών, ο αγώνας συνεχίζεται στην Ιταλία και μάλιστα μέχρι στιγμής με μεγάλη επιτυχία, αφού τα ιταλικά δικαστήρια έκριναν ότι οι νόμοι που εκδόθηκαν μετά την απόφαση της Χάγης με τους οποίους απαγορευόταν σε ιδιώτες να εγείρουν απαιτήσεις κατά του Γερμανικού Δημοσίου. Τα ιταλικά δικαστήρια αποφάνθηκαν ότι αυτοί οι νόμοι είναι αντισυνταγματικοί. Ετσι το Δίστομο συνεχίζει, τον αγώνα που ξεκίνησε με την πρωτοβουλία του αείμνηστου Γιάννη Σταμούλη, μόνο του. Χωρίς τη συμπαράσταση του ελληνικού Κράτους. Και με δικονομικά εμπόδια από αυτό. Με φωτεινή εξαίρεση την έμπρακτη βοήθεια του Περιφερειάρχη κ. Μπακογιάννη, τον οποίο και θέλουμε να ευχαριστήσουμε δημόσια.
Στην 40στή Επέτειο από το WWII ο Γερμανός Πρόεδρος von Weizaecker είπε ότι «όποιος κλείνει τα μάτια στο παρελθόν είναι τυφλός στο παρόν… Οποιος αρνείται να θυμηθεί τις Απάνθρωπες Συμπεριφορές είναι επιρρεπής στο να τις επαναλάβει…». Η αποστροφή αυτή είναι εν μέρει σωστή. Δεν αρκεί απλά να θυμηθεί κανείς για να μην επαναλάβει. Πρέπει να ψάξει, να μάθει γιατί φθάνει η Ανθρωπότητα στην Παράκρουση. Αν αυτό δεν γίνει κατορθωτό, τότε κάθε φορά θα φθάνει στο χείλος του γκρεμού χωρίς ποτέ να μάθει το Γιατί.
Με αυτές τις επιγραμματικές και εν πολλοίς υπεραπλουστευμένες σκέψεις ήθελα μόνο να βοηθήσω στον προβληματισμό πάνω στο διαχρονικό αυτό πρόβλημα. Δεν χρειάζεται να καούμε από τη Φωτιά για να μάθουμε ότι αυτή Καίει.
Γιατί η Ζωή Είναι Μία Παράσταση Χωρίς Πρόβα.
