του Δημήτρη Λάμπρου
Στις 19 Ιουνίου 1876 ο Μιχαήλ Μπακούνιν έκανε ίσως την πιο ανατρεπτική πράξη της ζωής του: πέθανε ήσυχα (ναι, ήσυχα!) στη Βέρνη της Ελβετίας, σε ηλικία 62 ετών.
Ο μικρός Μίσα είχε γεννηθεί το 1814 στη Ρωσία, σε μια αριστοκρατική οικογένεια με πύργο, τίτλους, βιβλία και υπεμέρτες προσδοκίες. Από νωρίς αντί για μια στρατιωτική ή διπλωματική καριέρα βυθίστηκε στη φιλοσοφία και ιδιαίτερα στον Χέγκελ – μια ενασχόληση επικίνδυνη που, όπως αποδείχθηκε, οδηγούσε απευθείας στη φωτιά της εξέγερσης.
Οι δικοί του προσπαθούσαν απελπισμένα να τον συνεφέρουν.
– «Βρες, παιδί μου, μια δουλειά με σταθερό μισθό»
– «Δεν θέλω»
– «Και τι θα κάνεις στη ζωή σου;»
– «Όπου μυρίζει μπαρούτι θα πηγαίνω με έναν αναπτήρα»
Η μητέρα του τον κοίταξε με απέραντη αγάπη, λίγο τρόμο και τον διακριτικό σνομπισμό που χαρακτηρίζει τη ρωσική αριστοκρατία:
– «Τουλάχιστον φρόντισε να είναι Cartier…»
Ο επαγγελματικός του προσανατολισμός ήταν ξεκάθαρος: επαναστάτης πλήρους απασχόλησης. Πήρε μέρος σε εξεγέρσεις στη μισή Ευρώπη και σχεδίαζε εξεγέρσεις στην άλλη μισή. Πέρασε από τη Γερμανία, την Πολωνία, την Ιταλία, την Ελβετία και όπου αλλού μπορούσε να ανάψει φωτιά, συχνά κυριολεκτικά. Η παροιμιώδης κινητικότητά του μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε πως ξεπερνούσε εκείνη του Ελληνα φοιτητή με Interrail τη δεκαετία του ’90. Και πως ήταν πιο δύσκολο να τον σταματήσεις από μια μολότοφ που ήδη έχει πάρει φωτιά.
Στο θυελλώδες πέρασμά του γνώρισε όλους τους επαναστάτες διανοούμενους της εποχής: Προυντόν, Χέρτσεν, τον αδίστακτο Νετσάγεφ, και φυσικά τον Κάρολο Μαρξ. Στην αρχή συμπορεύτηκαν, όμως δεν άργησε η ρήξη. Ο Μπακούνιν είχε σχεδόν χόμπι να διαφωνεί με τον Μαρξ -για τη θεωρία, τη στρατηγική, το μέλλον του κινήματος, ακόμα και για το ποιος είχε το πιο τρέντι μούσι. Αν υπήρχε τότε Χ το #BakuninVsMarx θα γινόταν θρυλικό: ο Μαρξ θα έγραφε σεντόνια κι ο Μπακούνιν θα απαντούσε με «καλέσματα σε άμεση δράση».
Φυσικά, υπήρξαν και οι δύο τιτάνες της πολιτικής σκέψης, δύο ανυπέρβλητες κορυφές αποδεκτές από όλους τους πολιτικούς επιστήμονες και τους στοιχειωδώς γνώστες των μηχανισμών της εξουσίας και του καπιταλισμού.
Η ιδεολογία του Μπακούνιν ήταν τόσο ριζοσπαστική όσο και απλή: Καμία εξουσία, πουθενά, ποτέ. Ούτε κράτη ούτε κόμματα ούτε εκκλησίες ούτε γραφειοκρατίες, ούτε καλοπροαίρετοι «επαναστάτες διαχειριστές». Οραματιζόταν κοινωνίες χωρίς ιεραρχίες, οργανωμένες με αυθόρμητη συνεργασία και αλληλεγγύη. Πίστευε πως η ελευθερία δεν χαρίζεται μόνο κατακτιέται. Κατά προτίμηση με λίγο χάος μαζί.
Συνελήφθη, εξορίστηκε, φυλακίστηκε, απέδρασε, ξαναφυλακίστηκε… κι αυτό επαναλαμβανόταν σαν αένανο μοτίβο. Ενας άνθρωπος σε διαρκή φυγή προς τα εμπρός, με το μανιφέστο στην τσέπη και την επανάσταση στο βλέμμα. Ήταν ενεργό μέλος στα συγκλονιστικά κινήματα του 1848 κι αν είχε προλάβει ίσως να είχε οργανώσει ακόμα και τους αγρότες της Σιβηρίας σε συνεταιρισμούς αυτοδιαχείρισης.
Κι όμως όταν ήρθε το τέλος, ήρθε ήσυχα. Στη Βέρνη. Χωρίς μανιφέστα. Χωρίς εξέγερσεις. Χωρίς κραυγές.
Η κληρονομιά του παραμένει ζωντανή. Ο Μπακούνιν θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές του σύγχρονου αναρχισμού -όχι ως θεωρία της αταξίας αλλά ως φιλοσοφία της ελευθερίας.
Κι αν σήμερα κάπου υπάρχει μια αφίσα του σε ένα παλιό φοιτητικό στέκι κάτω από ένα σύνθημα τύπου «Η εξουσία διαφθείρει -και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα» να ξέρεις πως κάπου χαμογελά από τον χαοτικό αντι-ιεραρχικό του παράδεισο.
