ΟΠΕΚΕΠΕ: Εικονικά πρόβατα και πράσινα άλογα

του Δημήτρη Λάμπρου

Το σκάνδαλο που αποκαλύφθηκε στον Οργανισμό Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ) έχει προκαλέσει ισχυρές πολιτικές και θεσμικές αντιδράσεις φέρνοντας στο προσκήνιο χρόνιες παθογένειες στον τρόπο διαχείρισης των ευρωπαϊκών αγροτικών επιδοτήσεων στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις που ήρθαν στο φως εκατοντάδες πολίτες από την Κρήτη αλλά και από άλλες περιοχές της χώρας υπέβαλλαν εικονικές δηλώσεις για βοσκότοπους και ζωικό κεφάλαιο (πρόβατα, αίγες κ.ά.) προκειμένου να εισπράττουν παράνομα ευρωπαϊκές επιδοτήσεις. Οι εν λόγω δηλώσεις δεν αντιστοιχούσαν στην πραγματικότητα με τα επίσημα στοιχεία να αποκαλύπτουν, για παράδειγμα, πως στην Κρήτη δηλώνονταν περισσότερα από 2 εκατομμύρια πρόβατα, αριθμός ασύμβατος με τα διαθέσιμα φορολογικά και κτηνοτροφικά δεδομένα της περιοχής. Η μέθοδος, που περιλάμβανε συνεργασία αγροτών με ενδιάμεσους, τοπικές αρχές και ενδεχομένως υπαλλήλους του ΟΠΕΚΕΠΕ, χαρακτηρίζεται ως “απλή και παλιά”. Η απουσία ουσιαστικών διασταυρωτικών ελέγχων (π.χ. μεταξύ των δηλώσεων στον ΟΠΕΚΕΠΕ και των φορολογικών στοιχείων του Ε9) επέτρεψε τη μακροχρόνια δράση των κυκλωμάτων.

Καταλυτικό ρόλο στην αποκάλυψη της υπόθεσης διαδραμάτισε η Παρασκευή Τυχεροπούλου, πρώην προϊσταμένη της Διεύθυνσης Εσωτερικού Ελέγχου του ΟΠΕΚΕΠΕ. Η Τυχεροπούλου προσέφυγε στους Ευρωπαίους Εισαγγελείς αποκαλύπτοντας την εκτεταμένη απάτη. Αντί να επιβραβευθεί, απομακρύνθηκε από τον οργανισμό, γεγονός που γεννά σοβαρά ερωτήματα για την προστασία των whistleblowers στην Ελλάδα και για την ύπαρξη μιας “κουλτούρας σιωπής” εντός της δημόσιας διοίκησης.

Αξιοσημείωτο είναι ότι καταγγελίες για παρόμοια περιστατικά είχαν γίνει ήδη από το 2018 από κανονικούς αγρότες, οι οποίοι όμως δεν βρήκαν ανταπόκριση από τις αρμόδιες αρχές. Μάλιστα, αρκετοί από αυτούς φέρεται να αντιμετώπισαν νομικές διώξεις, κάτι που αποθαρρύνει περαιτέρω πολίτες από το να καταγγείλουν φαινόμενα διαφθοράς.

Η έρευνα των Ευρωπαίων Εισαγγελέων (EPPO), η οποία διήρκεσε αρκετά χρόνια, αποκάλυψε τη συστηματική υφαρπαγή ευρωπαϊκών πόρων. Το αποτέλεσμα ήταν η επιβολή προστίμου ύψους περίπου 200 εκατομμυρίων ευρώ στην Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το ποσό αυτό, όπως έχει επιβεβαιώσει το Υπουργείο Οικονομικών, θα καλυφθεί από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή από τους Έλληνες φορολογούμενους. Μέχρι στιγμής δεν έχει ανακοινωθεί σχέδιο για να ζητηθεί επιστροφή χρημάτων από τους ωφελημένους της απάτης ή να τους καταλογιστούν αστικές ή ποινικές ευθύνες.

Παρά την έκταση του σκανδάλου και το τεράστιο κόστος για το δημόσιο ταμείο, δεν έχει υπάρξει ακόμη επίσημη δίωξη ή παραπομπή σε δίκη για συγκεκριμένα πρόσωπα, ενώ δεν έχει δημοσιοποιηθεί αν διενεργούνται πειθαρχικές ή ποινικές έρευνες σε στελέχη του ΟΠΕΚΕΠΕ ή πολιτικά πρόσωπα που ενδεχομένως είχαν γνώση των παρατυπιών. Η απουσία τέτοιων ενεργειών έχει πυροδοτήσει επικρίσεις από την αντιπολίτευση, αλλά και από οργανώσεις διαφάνειας, οι οποίες ζητούν άμεση ενεργοποίηση της Δικαιοσύνης και απόδοση ευθυνών.

Η πολιτική διάσταση της υπόθεσης είναι εξίσου ανησυχητική. Παρά τη σοβαρότητα του θέματος, καμία κοινοβουλευτική ερώτηση δεν είχε κατατεθεί από κόμματα της αντιπολίτευσης μέχρι την αποκάλυψη του σκανδάλου. Το γεγονός αυτό δημιουργεί εντυπώσεις για ευρύτερη πολιτική ανοχή – αν όχι συναίνεση – απέναντι σε πρακτικές που απομυζούν ευρωπαϊκά κονδύλια, αποδυναμώνοντας την εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα.

Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη μεταρρύθμισης των μηχανισμών διαχείρισης και ελέγχου των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Απαιτείται ενίσχυση του εσωτερικού ελέγχου και ανεξαρτησία των ελεγκτικών μηχανισμών, υποχρεωτική διασταύρωση των στοιχείων με φορολογικά και κτηματολογικά δεδομένα, θεσμική προστασία των καταγγελλόντων, όπως προβλέπεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο, καθώς και δημόσια λογοδοσία και διαφάνεια στην αξιοποίηση των κονδυλίων. Ταυτόχρονα, απαιτείται ανάληψη πολιτικών ευθυνών από όσους είχαν γνώση και δεν ενήργησαν εγκαίρως.

Η υπόθεση παραμένει ανοιχτή, με τις ευρωπαϊκές και ελληνικές αρχές να συνεχίζουν τις έρευνες. Η αποκατάσταση της αξιοπιστίας των θεσμών, η αποτροπή μελλοντικών καταχρήσεων και η δίκαιη τιμωρία των υπευθύνων αποτελούν κρίσιμες προκλήσεις για το κράτος δικαίου και τη δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα.