του Δημήτρη Λάμπρου
Mια ενδιαφέρουσα και μείζονος σημασίας παρέμβαση για την πόλη έγινε τους προηγούμενους μήνες στις όχθες της Έρκυνας στην περιοχή της γέφυρας Καλπούζου, απέναντι από τους Μύλους Παπαϊωάννου και λίγο παρακάτω. Οι λεπτομέρειες δεν έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα γιατί το θέμα που θα θίξω είναι γενικότερο και αφορά ολόκληρη τη διαχείριση του ποταμού, τις νέες διεθνώς τάσεις, την αισθητική ασφαλώς πλευρά της πόλης και το μέλλον της.
Ενώ λοιπόν η παρέμβαση, όπως βλέπετε στις φωτογραφίες, μοιάζει να συμμάζεψε, όπως λέμε, τα πράγματα, η ένστασή μου είναι ότι είναι παρωχημένη καθώς πλέον τα ποτάμια που περνούν μέσα από πόλεις αφήνονται να κυλούν με φυσικές τις όχθες τους, χωμάτινες ή βραχώδεις, για μια σειρά από λόγους που δεν είναι μόνο αισθητικής φύσεως αλλά άπτονται μιας λιγότερο παρεμβατικής διαχείρισης στα όσα η φύση από αιώνες έχει ορίσει.
Γιατί όμως έχουν πάψει τα ποτάμια να μπαίνουν σε κανάλια και αφήνονται με μικρές διαμορφώσεις στις φυσικές τους όχθες και μάλιστα όπου είναι δυνατόν γκρεμίζονται τα κανάλια που είχαν εγκλωβίσει το νερό τις προηγούμενες δεκαετίες;
Τα επιχειρήματα υπέρ της αποκατάστασης των ποταμών στις φυσικές τους όχθες βασίζονται σε εμπειρικά δεδομένα και μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Ας δούμε τα κυριότερα:
Η ανθεκτικότητα στις πλημμύρες
Το θέμα έχει αναδειχθεί σε κορυφαίο μετά τις τρομακτικές καταστροφές στη Μάνδρα, στη Θεσσαλία και στη Βαλένθια. Σίγουρα θα βρεθεί κάποιος ξύπνιος να πει “αυτά δεν συμβαίνουν εδώ” και κάποιος άλλος θα το αποδώσει στην κλιματική κρίση ή στον Χατζηπετρή. Εγώ θα σημειώσω ότι στις 28 προς 29 Σεπτεμβρίου του 2023 η γέφυρα στο πάρκινγκ της Κρύας παραλίγο να γκρεμιστεί από την οργή του νερού, που υποδεικνύει ότι το νερό έχει μνήμη. Στην πραγματικότητα η αποκατάσταση της φυσικής όχθης ενός ποταμού ενισχύει την ικανότητα του οικοσυστήματος να διαχειρίζεται μεγάλες ποσότητες νερού, μειώνοντας τον κίνδυνο καταστροφικών πλημμυρών. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι ποταμοί με φυσικές όχθες μπορούν να απορροφούν πιο σταδιακά τις βροχοπτώσεις, λειτουργώντας ως φυσικό «απορροφητικό» σε περιοχές με έντονες βροχοπτώσεις όπως η Λιβαδειά. Ασφαλώς αυτή η προσέγγιση δεν λύνει όλα τα προβλήματα ούτε αποτελεί πανάκεια. Εννοείται ότι χρειάζονται συμπληρωματικές υποδομές, όπως δεξαμενές νερού και πιο ανθεκτικά αποχετευτικά συστήματα, για να διασφαλιστεί η προστασία από τις πλημμύρες.
Η βιοποικιλότητα
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η αποκατάσταση της φυσικής όχθης ενισχύει τη βιοποικιλότητα, καθώς δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την επιστροφή ή την εγκατάσταση νέων ειδών φυτών και ζώων στις πόλεις. Η εμπειρία από ευρωπαϊκές πόλεις έχει δείξει ότι οι ποταμοί που έχουν αποκατασταθεί προσελκύουν ξανά την τοπική πανίδα, κάτι που αποφέρει θετικά αποτελέσματα στο οικοσύστημα της περιοχής. Μη σας φαίνεται υπερβολικό, στις όχθες της Έρκυνας υπάρχει η δυνατότητα ανάπτυξης πολυποίκιλης ζωής που θα προσέθετε “χρώμα” -χλωρίδας και πανίδας- αρκεί βέβαια οι υπεύθυνοι να φροντίσουν για τη σταδιακή εφαρμογή και τον σωστό σχεδιασμό για να αποφευχθούν πιθανές επιπτώσεις με την ανάπτυξη επιβλαβών οργανισμών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν προβλήματα στους περιοίκους και στους επισκέπτες.
Η ποιότητα ζωής
Όλοι ξέρουμε ότι οι φυσικοί χώροι αναψυχής κοντά στο νερό συμβάλλουν θετικά στην ψυχική και σωματική υγεία, προσφέροντας ένα όμορφο πεδίο χαλάρωσης, παιχνιδιού αλλά και οργανωμένων δραστηριοτήτων. Οι ποταμοί που έχουν αποκατασταθεί προσέφεραν στους κατοίκους νέες ευκαιρίες άθλησης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Υπάρχουν έρευνες που υποδεικνύουν την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στη μείωση του άγχους και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, αυτός είναι και ο λόγος για τη μαζική δημοφιλία των ανέγγιχτων από τον άνθρωπο τοπίων που τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει hotspots.
Η θερμική ανακούφιση
Δεν χρειάζεται μελέτες για να αποδειχθεί, αν και έχει επιστημονικά αποδειχθεί. Είναι γεγονός ότι τα φυσικά τοπία και μάλιστα με υδάτινα στοιχεία μειώνουν τη θερμοκρασία σε αστικές περιοχές. Φυσικά, για ουσιαστικά αποτελέσματα εναντίον του καύσωνα που γίνεται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα τα τελευταία χρόνια, απαιτείται επαρκής σχεδιασμός και εκτεταμένη παρέμβαση στα σημεία όπου αυτό είναι εφικτό.
Η τοπική οικονομία
Η τουριστική ανάπτυξη γύρω από τους ποταμούς είναι όντως ένας τρόπος ενίσχυσης της τοπικής οικονομίας. Αυτό, έστω και αργά, το αντιλαμβανόμαστε τα τελευταία χρόνια στη Λιβαδειά. Όλες οι οικονομικές μελέτες που έχουν διενεργηθεί συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η αξιοποίηση των ποταμών τονώνει την τοπική οικονομία. Χωρίς βέβαια να περάσουμε στο άλλο άκρο που κινδυνεύουμε, να είναι η Έρκυνα ο μοναδικός τρόπος για να ενισχυθεί η τοπική οικονομία. Το ιδανικό είναι ένας συνδυασμός φυσικής ομορφιάς, προσβασιμότητας και σύγχρονων υποδομών για να προσελκυστούν επισκέπτες, οι οποίοι θα ενισχύσουν την τοπική αγορά.
Η ιδέα της αποκατάστασης των ποταμών στις φυσικές τους όχθες δεν είναι παρατραβηγμένη, αλλά αντίθετα, βασίζεται σε τεκμηριωμένα οφέλη για το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής στις πόλεις – το ίδιο και στη Λιβαδειά. Υπάρχουν όμως περιορισμοί. Οι τοπικές συνθήκες διαμορφώνουν το πλαίσιο για την εφαρμογή όσων αναφέραμε παραπάνω, λαμβάνοντας υπόψη με καθαρό ρεαλισμό τις οικονομικές δυνατότητες και τη γενικότερη συγκυρία. Στη Λιβαδειά η απόλυτη απομάκρυνση των καναλιών μπορεί να μην είναι εφικτή λόγω υφιστάμενων υποδομών και οικονομικών περιορισμών. Η σταδιακή, επιλεκτική αποκατάσταση τμημάτων των ποταμών και η εφαρμογή σύγχρονων, ευέλικτων λύσεων ίσως αποτελούν μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση που μπορεί να συνδυάσει τα οφέλη της φύσης με τις ανάγκες της Έρκυνας και της Λιβαδειάς. Συνοψίζοντας, το ιδανικό θα ήταν να γκρεμιστούν όλα τα κανάλια και να αποκατασταθεί ο ποταμός στις φυσικές του όχθες. Το πολιτικά εφικτό είναι η κατόπιν μελετών σταδιακή υιοθέτηση της πρότασης για φυσικές όχθες και η αποκατάσταση της Έρκυνας στα σημεία που αυτό είναι πολιτικά και οικονομικά εφικτό. Με βάση τον χαμηλό πήχη των τελευταίων δημοτικών αρχών το αίτημα θα ήταν να σταματήσει το τσιμεντάρισμα της Έρκυνας, τουλάχιστον από εδώ και κάτω. Αν η νέα δημοτική αρχή είναι διαφορετική, μπορούμε να ελπίζουμε σε περισσότερα.
Οι 2 πρώτες φωτογραφίες είναι από την παρέμβαση στην οδό Πεσόντων Μαχητών στη Λιβαδειά και οι υπόλοιπες από πόλεις που έχουν ποταμούς με φυσικές όχθες.
