του Δημήτρη Λάμπρου
Πόσες ανηφόρες έχει η Λιβαδειά; Οσες και κατηφόρες, λέει το παλιό ανέκδοτο. Ολες όμως έχουν τη δική τους μοναδική ονομασία. Και αυτό δεν είναι χωρίς σημασία. Τα ονόματα των οδών, ανηφόρας, κατηφόρας ή επίπεδης, συνδέονται άμεσα με τον χώρο, ενσωματώνοντας ιστορικές εμπειρίες που καθιστούν το παρελθόν ορατό και αισθητό. Συμβάλλουν, με άλλα λόγια, στη διαμόρφωση μιας συλλογικής αντίληψης για την ιστορία, εισάγοντας στην καθημερινή ζωή μια επίσημη και καθορισμένη εκδοχή του εθνικού παρελθόντος. Και φυσικά οι ονομασίς των οδών δεν είναι μόνο ένας τρόπος να διαχωρίζονται οι δρόμοι για πρακτικούς λόγους, όπως ο προσανατολισμός ή η διευκόλυνση στη διαχείριση του αστικού χώρου. Αποτελούν επίσης ένα ισχυρό εργαλείο εξουσίας, που αντικατοπτρίζει την πολιτική και κοινωνική κατάσταση κάθε εποχής. Οι ονομασίες δεν είναι ουδέτερες. Ενσωματώνουν τα κυρίαρχα ιδεώδη και τις πολιτικές προτεραιότητες της εποχής τους, ενδυναμώνοντας συγκεκριμένες εκδοχές της ιστορίας, ενώ παράλληλα διαγράφουν άλλες.
Όταν οι εξουσίες αλλάζουν, οι ονομασίες οδών και πλατειών συχνά αναθεωρούνται, αντικατοπτρίζοντας τις νέες πολιτικές πραγματικότητες. Η μετονομασία ενός δρόμου ή μιας πλατείας είναι μια μορφή διαγραφής του παρελθόντος, μια πράξη που εξυπηρετεί τη νέα εξουσία. Ταυτόχρονα, κάποιες φορές η αντίσταση απέναντι σε αυτές τις πρακτικές εμφανίζεται, με ανεπίσημες ή αυθόρμητες αλλαγές ονομάτων να σηματοδοτούν πολιτική διαφωνία. Παρ’ όλα αυτά, τα ονόματα των δρόμων διατηρούν διπλή λειτουργία: πρακτική, για τη λειτουργία της πόλης, και συμβολική, προσφέροντας μια σύνδεση με το παρελθόν που επιθυμούν οι εκάστοτε εξουσίες να διατηρήσουν.
ΟΔΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗ
Η οδός που περνά μπροστά στον ΟΤΕ Λιβαδειάς, διασχίζει κάθετα την Αθηνών/Δ. Παπασπύρου και καταλήγει στο 1ο Δημοτικό Λιβαδειάς ονομάζεται Υψηλάντη, Δημητρίου Υψηλάντη. Ο Δημήτριος Υψηλάντης (1793–1832) έχει ισχυρούς δεσμούς με τη Λιβαδειά καθώς ως στρατάρχης ηγήθηκε της νίκης στη μάχη της Πέτρας το 1829, στην τελευταία μεγάλη μάχη της Ελληνικής Επανάστασης. Υπηρέτησε ως λοχαγός στον ρωσικό στρατό και το καλοκαίρι 1821 έφτασε στην Πελοπόννησο φέρνοντας πολεμοφόδια και εφόδια. Την 1η Ιουλίου 1821, 22 οπλαρχηγοί αναγνώρισαν στα Τρίκορφα τον Υψηλάντη ως αρχιστράτηγο της Επανάστασης και του ζήτησαν να αναλάβει την αρχηγία της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Έλαβε μέρος σε αρκετές μάχες, όπως στο Ναύπλιο και την Ακροκόρινθο, ενώ η νίκη του στη μάχη των Μύλων το 1825 τον κατέστησε ευρύτερα γνωστό. Υπήρξε ο πιο ανιδιοτελής αγωνιστής του Πολέμου της Ανεξαρτησίας ενώ τραγική κατάληξη είχε το ερωτικό του ειδύλλιο με τη Μαντώ Μαυρογένους. Προς τιμήν του, το 1833, οι κάτοικοι ενός οικισμού κοντά στο Ντιτρόιτ, ΗΠΑ, ονόμασαν την περιοχή τους Ypsilanti -σήμερα είναι μια σύγχρονη πόλη με πανεπιστήμιο και μνημείο αφιερωμένο στον Δημήτριο Υψηλάντη. Οικισμοί με το όνομα Ypsilanti -από το αρχικό στο Ντιτρόιτ- υπάρχουν στη Γεωργία και στη Βόρεια Ντακότα, πάντα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης γράφει πως ο Δημήτριος Υψηλάντης «υπήρξε άξιος της πατρίδας από την αρχή ως το τέλος του Αγώνα».
Η επιφανής οικογένεια Υψηλάντη καταγόμενη από την Υψηλή του Πόντου διέπρεψε, με την πολιτική και στρατιωτική της δράση, μετά τη μετακίνησή της στο Φανάρι Κωνσταντινούπολης. Το 1655, ο Αντίοχος Υψηλάντης πρώτος εγκαταστάθηκε στην Πόλη, και τα μέλη της οικογένειας δεν άργησαν να κατακτήσουν υψηλές θέσεις στο Πατριαρχείο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως διερμηνείς και ηγεμόνες. Το 1806, ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης αυτομόλησε στη Ρωσία, προκαλώντας ρήξη με τον Σουλτάνο. Στο Κίεβο, η οικογένεια συνέχισε να ευημερεί, και οι γιοι του, Δημήτριος και Αλέξανδρος Υψηλάντης, διακρίθηκαν στον ελληνικό αγώνα της επανάστασης του 1821.
ΟΔΟΣ ΒΥΡΩΝΟΣ
Η οδός Βύρωνος είναι παράλληλος της οδού Καραγιαννοπούλου και δεύτερη παράλληλη νότια της Αθηνών/Δ. Παπασπύρου και έχει ονομαστεί προς τιμήν του βρετανού φιλέλληνα George Gordon Byron. Ο Λόρδος Βύρων (1788–1824) όπως είναι γνωστός στα ελληνικά ήταν ένας από τους σημαντικότερους ρομαντικούς ποιητές, ξεχωριστός για την εκφραστική του δύναμη και το επαναστατικό του πνεύμα. Τα έργα του, όπως το Childe Harold’s Pilgrimage και Don Juan, συνδυάζουν τολμηρές ιδέες, προσωπική εξομολόγηση και κοινωνική κριτική, με αποτέλεσμα να παραμένουν κλασικά αναγνώσματα. Ο Βύρων επηρεάστηκε από την πολιτική και κοινωνική αδικία της εποχής του, συχνά εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του για την κατάχρηση εξουσίας και την καταπίεση. Η ζωή του ήταν από όλες τις απόψεις πολυτάραχη και επεισοδιακή. Σημαντικό μέρος της ήταν αφιερωμένο στην Ελλάδα. Το 1823, ο Βύρων ταξίδεψε στη χώρα για να συμμετάσχει στον αγώνα για ανεξαρτησία από τους Οθωμανούς. Παρά την επιδείνωση της υγείας του, η παραμονή του στο Μεσολόγγι τον καθιέρωσε ως σύμβολο φιλελληνισμού. Ο θάνατός του το 1824 συγκλόνισε τους Έλληνες, οι οποίοι τον τίμησαν σαν εθνικό ήρωα, ενώ η φήμη του συνεχίζει να αντηχεί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Να σημειώσουμε ότι το ποίημα «Η Κατάρα της Αθηνάς» (The Curse of Minerva)που γράφτηκε το 1811 είναι μια έντονη καταγγελία για την αρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα από τον Έλγιν. Ο Βύρων, μέσα από τους στίχους του, καταδικάζει τον βανδαλισμό και τη λεηλασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αθήνας, εκφράζοντας την οργή του για την αφαίρεση των μαρμάρων. Στο ποίημα, η θεά Αθηνά εμφανίζεται θλιμμένη και οργισμένη, βλέποντας τα ιερά της μνημεία να καταστρέφονται και τα έργα τέχνης της να μεταφέρονται μακριά από τον τόπο τους. Το έργο αυτό αποτελεί μια από τις πρώτες λογοτεχνικές φωνές που διαμαρτυρήθηκαν για την πράξη του Έλγιν, και η φιλελληνική του διάθεση αναδεικνύει την ευαισθησία του Βύρωνα απέναντι στην Ελλάδα και την αρχαία της κληρονομιά. Το όνομα Βύρων έχει γίνει βαπτιστικό στην Ελλάδα ενώ ολόκληρη συνοικία στην Αθήνα έχει πάρει το όνομά του.
