Η Τοπική Αυτοδιοίκηση σήμερα

Γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης

Mε ένα ενδιαφέρον όσο και κατατοπιστικό των εξελίξεων άρθρο της που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία», η Φανή Σοβιτσλή[1] αναφέρεται σε ένα ουσιώδες πολιτικά ζήτημα, που άπτεται της ευρύτερης λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Δήμων της χώρας που εν προκειμένω, εγγράφουν στο εσωτερικό τους ίδιους όρους μίας διαχείρισης της βαθιάς οικονομικής-κεφαλαιοκρατικής κρίσης που αναπαραγάγει το σημαίνον (Ernesto Laclau) της λιτότητας και της «ορθής» (το «πνεύμα» του «οικονόμου») οικονομικής-δημοσιονομικής ρύθμισης.[2]

Σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της λειτουργίας της, η λιτότητα άτυπα «θεσμοποιείται» επηρεάζοντας υπηρεσίες των Δήμων που σχετίζονται με την διαχείριση θεμάτων καθημερινότητας (βλέπε αποκομιδή των απορριμμάτων), σημασιοδοτεί την δυνατότητα αναζήτησης και εξεύρεσης οικονομικών-δημοσιονομικών «εργαλείων» που δύνανται να υπερβούν το  πεδίο του κράτους πλησιάζοντας «εγγύτερα» προς ό,τι θα αποκαλέσουμε υπερ-εθνικό ή διεθνικό πεδίο, με το υπόδειγμα ενός εμπρόθετου «εξευρωπαϊσμού» ως προς την στρατηγική αναζήτησης κεφαλαίων να καθίσταται εμφανές στη λειτουργία του Δήμου Αθηναίων (επί Δημαρχίας Γιώργου Καμίνη) και του Δήμου Καρπενησίου και της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος (θητεία Κώστα Μπακογιάννη),  προσιδιάζοντας προς τον επαναπροσδιορισμό της διοικητικής μεταρρύθμισης του «Καλλικράτη» και του αντίκτυπου που αυτός ενείχε από την χρονιά εφαρμογής του, το 2010.

Ως προς αυτό το πλαίσιο, δύναται να διακρίνουμε, αφενός μεν τα χαρακτηριστικά που προσέλαβε (και προσλαμβάνει ακόμη) η διαδικασία των συγχωνεύσεων δήμων και περιφερειών (τοπικό επίπεδο), συγχωνεύσεις που συμβάλλουν στη συγκρότηση Δήμων «υβριδικών» με εμφανείς ανισορροπίες ως προς την πληθυσμιακή σύνθεση των επιμέρους δημοτικών ενοτήτων (κεντρομόλος δυναμική ανάπτυξης), καθώς και «υπερ-Δήμων» οι οποίοι και υποσκελίζουν δραστικά την έννοια και την δομή της τοπικής «κοινότητας».

Εκεί πλέον επικρατεί η αντιστοιχία μεταξύ χαμηλών πόρων από τον διαθέσιμο τοπικό προϋπολογισμό και αποψιλωμένων αρμοδιοτήτων, και, αφετέρου δε, σημασιοδοτείται η ίδια η δυνατότητα της μετάβασης σε μία διαδικασία (ιστορική περίοδο κρίσης), λιτότητας και περικοπής δαπανών-πόρων που ισοδυναμεί, ως προς το εύρος λειτουργίας της, κατά τον Παναγιώτη Βασιλάκη «τοπικής διακυβέρνησης», με το επίδικο της  της χωρικής-στρατηγικής ανα-προσαρμογής των Δήμων στις νέες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες να αναδύεται με έντονο τρόπο στη δημόσια σφαίρα.

Υπό αυτό το πρίσμα, η πολιτική της λιτότητας και σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης[3] ανα-πλαισιώνει την στρατηγική ανάπτυξης των Δήμων και τις κατευθύνσεις της, σχηματοποιεί το περίγραμμα μίας χωρικής πολιτικής που προτείνει ένα νέο μοντέλο στις σχέσεις μεταξύ της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας και παράλληλα συναρθρώνεται με τους παρακάτω  άξονες.

Την εφαρμογή πολιτικών συμπράξεων μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) με σημείο αναφοράς τις τεχνικές μελέτες και εκτελέσεις έργων, την κάλυψη δαπανών του προϋπολογισμού για μία σειρά έργων που κυμαίνονται από έργα οδοποιίας έως κατασκευή συγκεκριμένων χώρων, την «διείσδυση» της ιδιωτικής σφαίρας σε τομείς λειτουργίας των Δήμων όπως είναι ο τομέας της καθαριότητας[4] που περιλαμβάνει από τον καθαρισμό των δρόμων, κεντρικών και μη, έως την προμήθεια εξοπλισμού καθαριότητας (βλέπε προμήθεια απορριμματοφόρων που «καλύπτεται» με τον μανδύα της κρισιακής «αλληλεγγύης» και της «προσφοράς» ιδιωτών-εχόντων), και την εργασία εργολαβικού προσωπικού, την «ψηφιοποίηση» επιμέρους λειτουργιών με στόχευση την μείωση έως ελαχιστοποίηση του χρόνου της επαφής με το κεντρικό κράτος, την δυνατότητα σύναψης συνεργασιών των Δήμων ανά την επικράτεια της χώρας με φορείς της περιώνυμης «Κοινωνίας των Πολιτών» και όχι μόνο.

Οι ως άνω άξονες εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλέγμα χωρικών μετασχηματισμών εν καιρώ κρίσης του εν Ελλάδι κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, όπως και στη στρατηγική προσέλκυσης επενδύσεων που συνιστά την συγχρονική «λυδία λίθο» από τις κυβερνήσεις, ως μείζονα προϋπόθεση εξόδου από την κρίση.

Το νέο χωρικό μοντέλο-υπόδειγμα[5] που τίθεται σε εφαρμογή και το οποίο ήδη προκαλεί ανακατατάξεις εντός του άρχοντος αστικού συγκροτήματος εξουσίας,  ανα-σημαίνει την λειτουργία των Δήμων, με την Φανή Σοβιτσλή να παρουσιάζει στο άρθρο της δύο χαρακτηριστικά σημεία εφαρμογής της λιτότητας σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης τονίζοντας ταυτόχρονα και τον δυνητικό τους αντίκτυπο.

«Πολιτική αυστηρής λιτότητας θα αναγκαστούν να εφαρμόσουν οι δήμοι της χώρας και το 2020, στερώντας από τους πολίτες αναγκαία έργα και υπηρεσίες, καθώς σύμφωνα με το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού για τα οικονομικά των ΟΤΑ, τα έσοδά τους θα είναι και πάλι… συμπιεσμένα. Την ίδια ώρα, οι δήμοι θα πρέπει να ξεχάσουν αυτά που τους οφείλει το κράτος, αφού δεν γίνεται λόγος για την αποπληρωμή των παρακρατηθέντων εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών της κρίσης, τα οποία σήμερα έχουν φτάσει στα 27,5 εκατ. ευρώ.

Όσον αφορά τις περίφημες επιχορηγήσεις, είναι επί της ουσίας οι θεσμοθετημένοι πόροι (ΚΑΠ), οι οποίοι όμως φαίνεται ότι δεν έχουν καμία διαφορά από αυτούς του τρέχοντος έτους (2019), αφού σύμφωνα με τα στοιχεία παραμένουν σταθερά χαμηλοί και την επόμενη χρονιά. Και αυτό, παρά την πρόβλεψη του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος για αύξηση των αποδιδόμενων πόρων στην αυτοδιοίκηση το 2020 σε σχέση με το 2019 κατά 234 εκατ. ευρώ. Επίσης θηλιά για τους ΟΤΑ αποτελεί το γεγονός ότι περιορίζεται δραστικά το εθνικό σκέλος του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) και άρα η χρηματοδότηση των τεχνικών προγραμμάτων των δήμων».[6]

Οι παρακρατηθέντες πόροι που στερούν από την Τοπική Αυτοδιοίκηση πολύτιμα έσοδα όσο και οι χαμηλοί πόροι που προβλέπονται από το πρόγραμμα των «Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων» του Υπουργείου Εσωτερικών, δομούν έναν σφαιρικό «αστερισμό» λιτότητας που μετασχηματίζει τους Δήμους σε ιδιότυπα «κέντρα» προσφοράς των «απαραίτητων» ή των «αναγκαίων» που, εν προκειμένω, τείνουν σε μία συστηματική τους υποβάθμιση, όντας χώροι που εγγράφουν τους βαθυ-δομικούς μετασχηματισμούς, «μετακυλίοντας» όχι την «ευθύνη» ή το κόστος λειτουργίας αλλά το «πώς» λειτουργεί ένας Δήμος[7] που δεν παύει να θέτει συγκεκριμένα προτάγματα πολιτικής.

Σε αυτό το πλαίσιο, λειτουργεί και πράττει η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως τοπική «ενσάρκωση» του λαού και του λαϊκού, ή, διαφορετικά τιθέμενο, φέρει την «ταυτότητα του λαϊκού», για να παραφράσουμε ελαφρά τον Ernesto Laclau;

Λίγους μήνες μετά την πραγματοποίηση των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών του Μαΐου,  δύναται να συγκεραστεί η λιτότητα και οι συνέπειες που αυτή επιφέρει στην καθημερινή λειτουργία και πρακτική με την εφαρμογή πολιτικών εμβάθυνσης της Δημοκρατίας και ενίσχυσης μίας εξωστρέφειας που συνδέεται με συνέργειες με ευρωπαϊκούς Δήμους όσο και με τις προκλήσεις που θέτουν οι μετασχηματισμοί της εποχής της μετα-νεωτερικότητας;

Αναφορές

1 Βλέπε σχετικά, Σοβιτσλή Φανή, ‘Σταθερά… λιτότητα στους δήμους. Ίδια με αυτά της τρέχουσας χρονιάς αναμένονται τα έσοδα και το 2020, με βάση το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού,’ Εφημερίδα ‘Μακεδονία,’ 28/10/2019, https://www.makthes.gr/stathera-litotita-stoys-dimoys-241362.  Αυτό που τονίζεται εδώ, και στον τίτλο του συγκεκριμένου άρθρου, είναι η αναπαραγωγή της πολιτικής της λιτότητας με διακύβευμα την εφαρμογή της στο πεδίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και, περαιτέρω με την αναπαραγωγή της και με την δυσχέρεια που φέρει  προς ό,τι αξιο-θεμελιώνει τον  ‘φορτισμένο’ αντίκτυπο που ενέχει η λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προς το πεδίο του κοινωνικού, υπό την μορφή άσκησης κοινωνικών πολιτικών άμβλυνσης των συνεπειών της κρίσης. Την ιστορική περίοδο που διανύουμε, Δήμοι της χώρας έτειναν προς αυτή την κατεύθυνση προτάσσοντας το κοινωνικό,  συγκεκριμένες κοινωνικές-ταξικές απευθύνσεις και την συνακόλουθη χάραξη στοχευμένων πολιτικών άμβλυνσης των συνεπειών της κρίσης,  ως καθαυτό πολιτική-αυτοδιοικητική λειτουργία.

2 Για μία παρουσίαση της στρατηγικής περί Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε επίπεδο κράτους και σε επίπεδο Συμβουλίου της Ευρώπης, σε ένα εγκάρσιο σημείο όπου έμφαση δίδεται τόσο στη συρρίκνωση της βάσης των εσόδων των Δήμων όσο και  στη «δημιουργία μίας σταθερής βάσης εσόδων» (όπου πάλι ανακύπτει το μείζον για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τις διάφορες εκδοχές της, ‘από που; ), βλέπε σχετικά, Διάσκεψη των Υπουργών των αρμόδιων για την Τοπική και Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης 17η σύνοδος, Κίεβο, 3-4 Νοεμβρίου 2011 Η Τοπική Αυτοδιοίκηση σε κρίσιμους καιρούς: πολιτικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της κρίσης, την ανάκαμψη και την οικοδόμηση ενός βιώσιμου μέλλοντος,’ https://www.ypes.gr/UserFiles/f0ff9297-f516-40ff-a70e-eca84e2ec9b9/TopAut_Gr_2.pdf.

3 Την τρέχουσα περίοδο, δύο μοντέλα τοπικής-αυτοδιοικητικής στρατηγικής τίθενται στο προσκήνιο, ‘διαπραγματευόμενες’ (με συγκλίσεις και με αποκλίσεις), με τις  επι-γενόμενες όψεις της γείωσης των Δήμων ως προς την πολιτική και ως προς τις αποτυπώσεις αυτής της πολιτικής στο πεδίο του κοινωνικού και στη δυνατότητα αναπαραγωγής, κοινωνικής και συμβολικής, των κοινωνικών τάξεων και των μερίδων τάξεων. Από την μία πλευρά, ο Δήμος Τρικκαίων που επεξεργάζεται και συστηματοποιεί  περισσότερο από κάθε άλλο Δήμο στη χώρα, το υπόδειγμα της ‘έξυπνης πόλης’ (‘smart city’), όντας ανοιχτός προς ό,τι ορίζεται ως τεχνολογικό υπόβαθρο καθώς και ως εξωτερίκευση της συνάφειας Δήμου-Δημότη (είναι κρίσιμη η παράμετρος της κοινής ορολογίας), που αντιστοιχεί σε έναν καταμερισμό εργασίας που αποδίδει έμφαση στην άρθρωση της ‘προσφοράς’ που φθάνει έως την ‘θύρα της οικίας’ (ο Δήμος ως ‘κοινή οικία; ).  Από την άλλη, ο Δήμος Πατρέων που κινείται με άξονα  την πρόκληση ‘ρηγματώσεων’ στην ασκούμενη πολιτική σε επίπεδο κράτους και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως και την ανα-διοργάνωση των παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών προς τα πλαίσια διαμόρφωσης ενός ελάχιστου κοινωνικού ‘δικτύου ασφαλείας,’ ενίσχυσης της αυτοδιοικητικής σφαίρας ως καθαυτό δημόσια σφαίρα,  θεώρησης  της εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής διαδικασίας ως ζητήματος που υψηλής προτεραιότητας (ένταξη των παιδιών σε βρεφονηπιακούς σταθμούς), και δυνατότητας μείωσης ενός άμεσου φορολογικού δείκτη που είναι τα δημοτικά τέλη. Προς την κατεύθυνση μείωσης των δημοτικών τελών κινούνται πλέον αρκετοί Δήμοι ανά την επικράτεια, προσλαμβάνοντας την ως ‘εργαλείο’ άσκησης κοινωνικής πολιτικής, με τελευταίο παράδειγμα τον Δήμο του Πειραιά. Δίχως άμεσα να παραπέμπει σε ένα δημοτικό εγχείρημα συμμετοχικής πολιτικής και εστίασης σε μορφές λαϊκής αυτενέργειας όπως ο δήμος του Σάο Παουλο στη Βραζιλία, ο Δήμος Πατρέων αναδεικνύει το πρόταγμα του  Δήμου-‘στρατηγείου.’  Για το ζήτημα της μείωσης των τελών στον Πειραιά,  βλέπε σχετικά, Βυθούλκας Διονύσης, ‘Μείωση δημοτικών τελών στον Πειραιά για το 2020,’ εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 01/11/2019, σελ. 17.

4 Ακόμη και εντός των εκφάνσεων των πολιτικών λιτότητας, έλλειψης προσωπικού εργασίας στον τομέα της καθαριότητας και των δυνατοτήτων διαμόρφωσης συμπράξεων ‘Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα’ (ΣΔΙΤ), δύναται να διαμορφωθεί μία συστηματοποιημένη  στρατηγική καθημερινής διαχείρισης του συγκεκριμένου, ευαίσθητου τομέα, που θα προσομοιάζει προς την άσκηση επάλληλων πολιτικών που θα ενέχουν ένα ευδιάκριτο φιλο-περιβαλλοντικό στίγμα, θα υπενθυμίζουν την ‘αυταξία’ της αποκομιδής, της διαλογής στην πηγή και της ανακύκλωσης, θα ελαχιστοποιούν  την ιδιαίτερη πολιτικής ενός ‘μηδενικού αθροίσματος’ που αναπαριστά τα ‘απορρίμματα’ (τα ‘σκουπίδια’/ αρνητική σήμανση) ως ‘προϊόντα’ αποφυγής και απλής ‘εκδίωξης’ από το οικιακό περιβάλλον, ακόμη και με κάθε τρόπο, συμβάλλοντας στη ‘ζώσα’ δημιουργία των όρων μίας ‘διαφορικής εν-συναίσθησης’: ‘δεν είμαστε τα απορρίμματα μας, αλλά, αντιθέτως, διαλέγουμε τα απορρίμματα μας,’ αντιμετωπίζοντας στην πράξη την πολιτική της εργασιακής επισφάλειας. Μία στρατηγική αποκομιδής με έμφαση στην πραγματοποίηση συνεργειών και στην   ανακύκλωση έχει ήδη καταθέσει ο νεοεκλεγείς περιφερειάρχης Αττικής, Γιώργος Πατούλης.

5 Το πρόσημο ‘εξευρωπαϊσμού’ της λειτουργίας των Δήμων και των Περιφερειών, επι-φέρει μία ανα-διάταξη των τοπικών κοινωνικών συμμαχιών και των όρων αναπαραγωγής και συσσώρευσης κεφαλαίου, φέροντας εγγύτερα συνέργειες και συμπράξεις μεταξύ εγχώριου και διεθνούς κεφαλαίου. Η δημιουργία ‘Ειδικών Οικονομικών Ζωνών’ δεν απόσχει από το περιβάλλον της νέας χωρικής διευθέτησης και λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

6 Βλέπε σχετικά, Σοβιτσλή Φανή, ‘Σταθερά… λιτότητα στους δήμους. Ίδια με αυτά της τρέχουσας χρονιάς αναμένονται τα έσοδα και το 2020, με βάση το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού…ό.π.

7 Η Ελένη Πορτάλιου αναφέρει ό,τι «στην αρμοδιότητα των δήμων ανήκει ένα μέρος του κοινωνικού κράτους και της περιβαλλοντικής πολιτικής. Η εμπειρία που έχουμε από τη συντριπτική πλειονότητα των δημοτικών Αρχών είναι ότι αυτές εφαρμόζουν νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Μεγάλα τμήματα των έργων και των δημοτικών λειτουργιών εκχωρούνται σε ιδιώτες, με αποτέλεσμα να διασπαθίζεται ο ισχνός, ούτως ή άλλως, προϋπολογισμός που κατανέμεται στους δήμους από το κεντρικό κράτος». Βλέπε σχετικά, Κατσορίδας Δημήτρης, ‘Τοπική Αυτοδιοίκηση και Αυτοδιαχείριση,’ Πρόλογος: Πορτάλιου Ελένη, Εκδόσεις Red Marks, Αθήνα, 2019, σελ. 14-15. Η αντίληψη αυτή, καθίσταται σημαντική μεν, μονοσήμαντη δε, διότι παραγνωρίζει την ευρύτητα των  κοινωνικών λειτουργιών, ακόμη και με κενά,  που αναπτύχθηκαν από Δήμους κύρια την περίοδο της κρίσης.