Γράφει ο
Δημήτρης Λάμπρου
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Πάσχα εορτάζεται με μεγαλύτερη ένταση στις χώρες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενώ στη Δύση, με την εξαίρεση της Νότιας Ιταλίας και της Ισπανίας, το θεολογικό κέντρο εντοπίζεται στα Χριστούγεννα. Σκεφτείτε μόνο πόσα christmas carols έχουμε ακούσει από τον Φρανκ Σινάτρα και την Έλα Φιτζέραλντ, ενώ πασχαλιάτικα δεν ξέρω αν υπάρχουν καν. Η ανατολική θεολογία είναι περισσότερο εσχατολογική, για εμάς έχει βάρος ο θάνατος και η Ανάσταση, έχει σημασία το θαύμα. Οι ερωτήσεις μας αφορούν το επέκεινα, ασχολούμαστε με τα πραγματικά μυστήρια της ζωής, κι έχουμε ίσως ανάγκη μεγαλύτερη για μια ετήσια πιστοποίηση της θεϊκής παντοδυναμίας . Για εμάς ισχύει εκείνο που έγραψε ο Απόστολος Παύλος στους Κορινθίους «αν ο Χριστός δεν αναστηθεί, η πίστη σας είναι κενή, όπως και το δικό μου κήρυγμα».
Ο δυτικός ορθολογισμός με μια αμφιβολία ενσωματώνει το θαύμα της Ανάστασης κυρίως στις βόρειες προτεσταντικές κοινωνίες, οι οποίες ούτως ή άλλως θεωρούν τη Γέννηση αφετηριακό γεγονός μέγιστης σημασίας και αρχή μιας ιστορικότητας που νοηματοδοτεί τη Δημιουργία ακόμα και σε θρησκευτικό επίπεδο. Στο ευρύτερο πλαίσιο αυτής της αντίθεσης ίσως εντάσσεται και μια άλλη διαφορά εθιμική, που συχνά περνά απαρατήρητη. Στη Δύση οι άνθρωποι γιορτάζουν τα γενέθλιά τους, ενώ εμείς στην καθ’ ημάς Ανατολή γιορτάζουμε κυρίως την ονομαστική μας εορτή.
Σε όλες τις περιπτώσεις νομίζω ότι θα συμφωνούσαμε -και οι περισσότεροι Δυτικοί που επισκέπτονται αυτές τις μέρες την Ελλάδα- πως η δραματουργική εκτύλιξη του θείου δράματος με το τυπικό της Ανατολικής Εκκλησίας παραμένει ανυπέρβλητη σαν εξωτερικότητα αλλά και σαν ουσία, τουλάχιστον όσο τροφοδοτείται από την αστείρευτη λαϊκή ψυχή και συμμετοχή.
Τα βήματα αυτού του Θείου Δράματος, του πιο συγκινητικού, του πιο πολύκροτου, του πιο εσωτερικού, αλλά και του πιο λυτρωτικού ανθρώπινου/θεϊκού δράματος, σας καλώ να ξαναθυμηθούμε όλοι εμείς που σαν γνήσιοι Έλληνες δεν πάμε στην εκκλησία παρά το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ. Για να ξαναγυρίσουμε στις ανοιξιάτικες εφηβικές αναμνήσεις με τους Επιτάφιους και τις πασχαλιές, με τα κορίτσια και τις Φιλαρμονικές, με τα παπαδάκια και τα κατανυκτικά δημοφιλή τροπάρια…
Ας ξεκινήσουμε με τη Μεγάλη Δευτέρα και θα συνεχίσουμε όλες τις υπόλοιπες μέρες της Εβδομάδας των Παθών.
Η λειτουργία της Μεγάλης Δευτέρας αρθρώνεται γύρω από δύο σημαντικά γεγονότα: «Τη Αγία και Μεγάλη Δευτέρα μνείαν ποιούμεθα του μακαρίου Ιωσήφ του Παγκάλου…» ορίζει στεγνά η Εκκλησία για τον ωραίο στην ψυχή και στο σώμα, στον πάγκαλο Ιωσήφ, τον ενδέκατο γιο του πατριάρχη Ιακώβ.
Όμως η ιστορία του είναι βαθιά συγκινητική, γλυκιά και διδακτική. Τον φθόνησαν τα δέκα αδέρφια του για την ενάρετη ζωή του που ερχόταν σε αντίθεση με τη δική τους φαυλότητα και έτσι αποφάσισαν να τον σκοτώσουν ρίχνοντάς τον σ’ ένα λάκκο, προσπαθώντας να πείσουν τον πατέρα τους ότι τον είχαν φάει τα θηρία. Τη στιγμή εκείνη διάβαιναν από εκεί Ισμαηλίτες έμποροι και οι ζηλόφθονοι αδερφοί βρήκαν συμφερότερο να πουλήσουν τον Ιωσήφ ως σκλάβο. Οι δουλέμποροι τον πούλησαν στον Αιγύπτιο αξιωματούχο Πετεφρή, έναν αυλικό του φαραώ με μεγάλη δύναμη.
Ωστόσο, οι δοκιμασίες του Ιωσήφ δεν είχαν ακόμη τελειώσει. Επειδή αρνήθηκε να υποκύψει στην ερωτική πολιορκία της συζύγου του Πετεφρή, συκοφαντήθηκε από εκείνη και ρίχτηκε στη φυλακή. Από εκεί, με τη δύναμη του θεού, ήταν ο μόνος που μπόρεσε να εξηγήσει τα όνειρα του φαραώ με τις προειδοποιητικές αγελάδες για τα επτά χρόνια της ευφορίας και τα επτά του λιμού. Η Αίγυπτος σώθηκε από την πείνα και την καταστροφή και ο φαραώ ανύψωσε τον Ιωσήφ σε θρόνο βασιλικό.
Ακόμα πιο συγκινητικό είναι το τέλος αυτής της ιστορίας. Καθώς η πείνα έχει εξαπλωθεί στη Χαναάν και τα αδέρφια του Ιωσήφ κατευθύνονται στην Αίγυπτο για να αγοράσουν σιτάρι, ενώ εκείνοι πιστεύουν ότι αν ζει ο αδερφός τους θα είναι σκλάβος σε κάποιον σκληρό αφέντη, εκείνος υψηλόβαθμος αξιωματούχος τους αναγνωρίζει. Αφού ρώτησε για τον πατέρα του και αποσύρθηκε για να κλάψει βουβά στα ιδιαίτερα δώματά του, έρχεται η στιγμή της αποκάλυψης και της αλληλοαναγνώρισης, όπου τα αδέρφια του συναισθάνονται την αμαρτία και πέφτουν στα πόδια του ζητώντας συγχώρεση. Εκείνος τους συγχωρεί σε μια συγκλονιστική για όσους έχουν τις προσλαμβάνουσες σκηνή της αγνότητας και της ανεξικακίας.
Η ιστορία δεν είναι χωρίς συμβολισμούς. Η ζωή του Ιωσήφ προοικονομεί τα Πάθη του Ιησού. Όπως εκείνος και ο Χριστός φθονείται από τα αδέρφια του. Όπως εκείνος έτσι και ο Χριστός πουλιέται για μερικά αργύρια, βασανίζεται και εμπαίζεται. Όμως ανασταίνεται βγαίνοντας από τον /λάκκο/τάφο, μας συγχωρεί και μας περιθάλπει, μας συγχωρεί και μας χαρίζει την αιώνια ζωή.
Η δεύτερη ιστορία που περιλαμβάνεται στη λειτουργία της Μεγάλης Δευτέρας είναι η ιστορία της “καταραθείσης και ξηρανθείσης” συκής. Ο Ιησούς, περπατώντας στους δρόμους της Ιερουσαλήμ, είδε μια θαλερή συκιά με πλούσιο φύλλωμα. Την πλησίασε με σκοπό να δρέψει τον γλυκό καρπό της, αλλά το δέντρο δεν είχε σύκα. Σύμφωνα με το Κατά Μάρκον: «Και ιδών συκήν από μακρόθεν έχουσαν φύλλα, ήλθεν ει άρα τι ευρήσει εν αυτή. Και ελθών επ’ αυτήν ουδέν εύρεν ει μη φύλλα. Ου γαρ ην καιρός σύκων. Και αποκριθείς ο Ιησούς είπεν αυτή: Μηκέτι εκ σου εις τον αιώνα μηδείς καρπόν φάγοι. Και ήκουον οι μαθηταί αυτού». Και το Κατά Ματθαίον προσθέτει: «Μηκέτι εκ σου καρπός γένηται εις τον αιώνα. Και εξηράνθη παραχρήμα η συκή».
Ο συμβολισμός στην περίπτωση αυτή έχει να κάνει με την εβραϊκή συναγωγή και τους Ιουδαίους της εποχής του Ιησού, που ενώ πρόσεχαν υπερβολικά τους τύπους και επιδεικνύονταν ως επιδερμικά ενάρετοι, στην πραγματικότητα ήταν άκαρποι, ήταν κενοί από περιεχόμενο και μακριά από τα καλά έργα.
Έχει πολλά ακόμα βήματα το θείο δράμα που περνά μ’ έναν συναρπαστικό τρόπο κάθε χρόνο για να υπενθυμίσει και να εμπλουτίσει την πραγματική επανάσταση που έφερε στη ζωή του κόσμου η εμφάνιση Εκείνου. Σε αυτά τα δυο χιλιάδες χρόνια που μεσολάβησαν πόσες αυτοκρατορίες έσβησαν, πόσοι πολιτισμοί έδυσαν, κι όμως το μήνυμα της αγάπης και της θυσίας παραμένει ακόμα ισχυρό πέρα και πάνω από τα ανθρώπινα. Και κυρίως παραμένει ως αίτημα επίκαιρο, επείγον και επιτακτικό στο μυαλό μας. Και στις καρδιές μας.
