Ξεκινά σήμερα στη viotia ο δεύτερος κύκλος της σειράς Εδώ Μιλάμε και Γράφουμε Ελληνικά και μάλιστα σε μια εμπλουτισμένη εκδοχή, καθώς αυτή τη φορά θα συμπεριλάβει στις αναζητήσεις του και την προέλευση παροιμιακών και ιδιωματικών φράσεων που όλοι μας χρησιμοποιούμε –και, πιστέψτε με, είναι ένας αφηγηματικά εξαιρετικά ενδιαφέρων τομέας της γλωσσικής -και όχι μόνο- ιστορίας μας.
Ο πρώτος κύκλος ασχολήθηκε διεξοδικά με 15 θέματα -που μπορείτε να τα βρείτε με μια απλή αναζήτηση- και σημείωσε πρωτοφανή επιτυχία, δείχνοντας ότι η έγνοια και η αγωνία των αναγνωστών για την ελληνική γλώσσα παραμένει μεγάλη και διαρκής. Είναι συγκινητική η ανταπόκριση των αναγνωστών σε μια σειρά 15 «δύσκολων» άρθρων, που πέρα από την προφανή χρησιμότητά τους πρόσφεραν -όπως συνάγεται από τους απλούς ανθρώπους που με σταματούν στον δρόμο- μια ανανοηματοδότηση στη σχέση μας με την ελληνική γλώσσα, προτρέποντάς μας να ξανασκεφτούμε πάνω σ’ αυτή και στα προβλήματα που θέτει. Ακολουθώντας τα ίδια επιτυχημένα βήματα θα επιχειρήσουμε να συνεισφέρουμε περισσότερα στις απλές, βασικές γνώσεις που οφείλει να έχει κάποιος επαρκής χρήστης των ελληνικών.
Ας περάσουμε όμως στο σημερινό θέμα, καθώς σχετικά με την ελληνική γλώσσα θα έχουμε την ευκαιρία να τα πούμε πολλές φορές στο μέλλον.
Ένα από τα βασικά ρήματα της γλώσσας μας, που από λόγους συνήθειας ή άγνοιας έχει κακοπάθει στον προφορικό αλλά και στον γραπτό λόγο των νεοελλήνων, είναι το ιδιότροπο, είναι η αλήθεια, «άγω». Σπάνια στον δημόσιο προφορικό λόγο τα ρήματα που προέρχονται από το άγω εκφέρονται ορθά. Βρισκόμαστε μπροστά στο άγος του άγω.
Κι αυτό, παρότι είναι ένα από τα πρώτα ρήματα των οποίων τους αρχικούς χρόνους μαθαίνει ένας καλός μαθητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ποιος δεν ανακαλεί εύκολα στη μνήμη του το δίκην ποιήματος μάθημα στην Α’ Γυμνασίου: άγω, ήγον, άξω, ήξα και ήγαγον, ήχα και αγήοχα, ήχειν και αγηόχειν. Και στη μέση/παθητική φωνή: άγομαι, ηγόμην, άξομαι και αχθήσομαι, ηξάμην και ήχθην, ήγμαι ήγμην.
Το ρήμα άγω μπορεί να μη συναντάται στη νέα ελληνική παρά μόνο ως σύνθετο με προθέσεις, αλλά η παρουσία του είναι καθημερινή, έστω κι αν δεν το συνειδητοποιούμε: κατάγω, παράγω, εισάγω, εξάγω, προάγω, συνάγω, ανάγω, διάγω, απάγω είναι μερικά από τα ρήματα που όλοι μας χρησιμοποιούμε διαρκώς σε όλες τις μορφές και τις περιστάσεις. Αυτά τα σύνθετα ρήματα επιτείνουν το πρόβλημα και τα διλήμματα. Γιατί ποιο είναι το σωστό, θα παράγω ή θα παραγάγω, εξήγε ή εξήγαγε;
Η απάντηση είναι «εξαρτάται». Εξαρτάται από το χρόνο στον οποίο αναφερόμαστε. Δείτε: Υπάρχουν τρία θέματα στο άγω, το ενεστωτικό αγ-, το αοριστικό αγαγ- και το αχθ- με το οποίο σχηματίζονται οι παθητικοί τύποι.
Από το ενεστωτικό θέμα αγ- σχηματίζονται οι εξακολουθητικοί χρόνοι, δηλαδή ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας, ενώ από το αοριστικό θέμα αγαγ- (που έχει προκύψει με αναδιπλασιασμό) σχηματίζονται ο αόριστος, ο στιγμιαίος μέλλοντας, ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας.
Τέλος με το θέμα αχθ- σχηματίζονται οι παθητικοί τύποι.
Όταν λοιπόν γνωρίζουμε τον χρόνο και τον τύπο, τότε η σωστή διατύπωση είναι εύκολη υπόθεση.
Τα παραδείγματα εξακολουθητικών χρόνων όπου χρησιμοποιούμε το θέμα αγ- είναι πολλά και εδώ τα λάθη εντοπίζονται κυρίως στη σύγχυση παρατατικού και αορίστου. Δείτε.
Η γλώσσα προάγει τη σκέψη και αντίστροφα.
Η Κωπαΐδα παρήγε στο παρελθόν μεγάλο ποσοστό της εγχώριας παραγωγής σε βαμβάκι.
Μια δυσάρεστη διαπίστωση είναι ότι η Ελλάδα πάντα θα εισάγει τεχνογνωσία από το εξωτερικό.
Αλλά για συνοπτικούς χρόνους; Τότε χρησιμοποιούμε το θέμα αγαγ-:
Ο νέος διευθυντής υποσχέθηκε ότι σύντομα θα εισαγάγει τα καινούρια μηχανήματα διαλογής των καρπών.
Οι αρχές προσήγαγαν στο τμήμα 20 διαδηλωτές.
Οι συνταγές της έχουν αναγάγει τη μαγειρική σε ολόκληρη επιστήμη.
Η συμμορία είχε απαγάγει την κόρη του υπουργού πριν από τρεις μήνες.
Μέχρι να περάσει η σκληρή περίοδος της κρίσης, ο κόσμος θα έχει συναγάγει πολύτιμα συμπεράσματα για τα αίτιά της.
Και στους παθητικούς τύπους έχουμε το θέμα αχθ-:
Παρά τις προσπάθειες δεν εξήχθη ασφαλές συμπέρασμα / Ο αγώνας θα διεξαχθεί κανονικά / Οι ύποπτοι έχουν από το πρωί προσαχθεί στις αρχές.
Ένα σημαντικό λάθος που κάνουν πολλοί σε σχέση με το άγω εντοπίζεται συχνά στο σχηματισμό του μέλλοντα και του παρακειμένου. Λέγεται π.χ. θα παράξει ή έχει παράγει (-ξει). Ο σωστός τύπος είναι «θα παράγει» ή «θα παραγάγει», ανάλογα αν δηλώνεται διάρκεια ή σύνοψη χρόνου.
Και αντίστοιχα ο σωστός τύπος –κι αυτό κρατήστε το- για τον παρακείμενο είναι «έχει παραγάγει», αφού σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα.
Απλουστευτικά μπορούμε να το δούμε στη φράση:
- ο συντονισμός των προσπαθειών μας θα παράγει συνεχώς θετικά αποτελέσματα (θα παράγει συνεχώς/ δηλώνεται εξακολουθητικός μέλλοντας)
- ο συντονισμός των προσπαθειών μας θα παραγάγει θετικά αποτελέσματα την τρέχουσα περίοδο (θα παραγάγει/ στιγμιαίος μέλλοντας).
Θυμάμαι μικρό παιδί τις ασπρόμαυρες αθλητικές εφημερίδες αλλά και την μπάσα φωνή του εκφωνητή στα Επίκαιρα του Σινεάκ να χρησιμοποιούν συχνά τη φράση «περιφανή νίκη κατήγαγε ο Παναθηναϊκός, ο Ολυμπιακός ή η ΑΕΚ εναντίον της ομάδος της … κ.λπ.» κυρίως όταν η επικράτηση της ελληνικής ομάδας ήταν κατά αντιπάλου από το εξωτερικό. Εκείνο το «κατήγαγε» χρειάστηκε τότε να ρωτήσω για να καταλάβω ότι προερχόταν από το κατάγω που σημαίνει «φέρω κάτω», επικρατώ, θριαμβεύω, φέρω πίσω στην πατρίδα.
Τώρα δεν χρειάζεται πια να ρωτήσω, απλώς προσπαθώ να χρησιμοποιώ το άγω και τους χρόνους σωστά για να αποσείσω το άγος από την κακοποίηση της πανέμορφης ελληνικής γλώσσας.
